Bij covid-19 is passend afscheid nemen vaak niet mogelijk, en dat zorgt voor veel verdriet, bij nabestaanden en ook bij verpleegkundigen. ‘Het gevoel van machteloosheid is er nog steeds’.
Nursing vroeg 2 verpleegkundigen die gespecialiseerd zijn in palliatieve zorg naar hun ervaringen met covid-19. Zowel in de thuiszorg als in het ziekenhuis is kwaliteit van leven bieden heel moeilijk en zijn de emoties hevig, zeggen zij. Met hun adviezen kun je mogelijk bij een naderend overlijden het leed toch iets verzachten.
Onverwacht snel overlijden
Het gevoel van machteloosheid is er nog steeds, zegt verpleegkundige en palliatief consulent Marij Schielke als ze vertelt over de cliënt die enkele weken geleden overleed aan vermoedelijk covid-19.
Deze 72-jarige meneer woonde nog thuis, had een longcarcinoom met botmetastasen en leefde al een tijd met pijn, die met oxycodon redelijk onder controle was. De verwachting was niet dat hij op heel korte termijn zou overlijden, zegt Schielke.
‘Toen begon hij ineens veel te hoesten, kreeg ernstige dyspneu en werd onrustig. Zijn lichamelijke conditie ging in sneltreinvaart achteruit. Mogelijke oorzaken van onrust als retentieblaas, obstipatie en delier waren uitgesloten.’
‘Deze meneer had besproken met zijn arts dat hij euthanasie wilde als er geen kwaliteit van leven meer was, maar die wens kon niet meer worden ingewilligd omdat de achteruitgang zo snel ging. Na overleg met alle betrokkenen werd gestart met palliatieve sedatie. Hij overleed 2 dagen later.’
Met mondkapjes op afscheid nemen
Of de cliënt echt covid-19 had is niet bekend, want hij is nooit getest. Maar aannemelijk is het wel, omdat zijn zoon positief was getest op het coronavirus, zegt Schielke. Nog regelmatig heeft ze telefonisch contact met de nabestaanden.
‘Ze zijn nog steeds bedroefd dat ze alleen met een klein groepje naar hem toe mochten, en mondkapjes en andere beschermende kleding moesten dragen als ze dicht bij hem wilden komen. Sommigen hebben wel een arm om zijn schouder gelegd, maar veel korter dan je wenst op zo’n moment.’
Laatste wens niet mogelijk
‘Ook vonden ze het naar dat ze mij, die ze al vrij lang kennen, alleen nog konden zien met zo’n masker op, omdat ze ook aan dat contact zoveel waarde hechtten.
‘Van meneers laatste wens, dat al zijn familieleden en vrienden na zijn overlijden zouden toosten op het leven, is het natuurlijk ook niet gekomen. En omdat niet 100% zeker is of hij covid-19 had, blijven ze ook met die vraag worstelen.’
Heel ingrijpend
Ook voor Schielke zelf, 45 jaar werkzaam in de zorg en 20 jaar als palliatief verpleegkundige, is de casus heel ingrijpend. ‘Ik heb me meerdere malen afgevraagd of ik toch niet meer had kunnen doen, ook al weet ik dat dit virus al zoveel anderen ook zo heeft doen sterven.’
‘Zelden heb ik iemand zo snel achteruit zien gaan. En ook al reageerden alle naasten heel begripvol, het blijft moeilijk dat er zoveel beperkingen zijn aan sociaal contact, zeker in de stervensfase.’
Ook voor de herintredende verpleegkundige Marijke, eigenlijk al 2 jaar met pensioen, voelt het heel onnatuurlijk dat er zoveel beperkingen zijn aan het bezoeken van coronapatiënten. Zij voorziet een crisis van uitgestelde rouw.
Palliatieve corona unit
Verpleegkundigen in het ziekenhuis hebben het ook moeilijk met hoe snel mensen bij covid-19 overlijden en hoeveel beperkingen er zijn aan bezoek, zegt verpleegkundig consulent palliatieve zorg Steintje Brands.
‘Ook is een uitgebreid gesprek voeren over de behoefte van een patiënt lastiger, mede door de benauwdheid, en omdat zelfs iemand die nog redelijk fit oogt en goed communiceert binnen enkele dagen tot uren kan overlijden.’
Om het afscheid waardiger te maken heeft haar werkgever, het OLVG in Amsterdam, op beide locaties een Palliatieve Corona Unit opgezet. In totaal zijn er 8 bedden voor patiënten die waarschijnlijk binnen een week komen te overlijden.
Per dag mogen 2 bezoekers langskomen, zij moeten wel beschermende kleding dragen, tenzij ze huisgenoot zijn van de patiënt. Raakt een bezoeker de patiënt aan, dan moet hij 2 weken in thuisisolatie verblijven.
‘Hopelijk sfeer iets draaglijker’
‘Hopelijk maakt de sfeer op de unit de stervensfase iets draaglijker’, zegt Brands. ‘De kamers hebben lichte kleuren en een warme verlichting, we horen dat ze mooi gevonden worden.’
Adviezen voor verpleegkundigen
Hoe kunnen verpleegkundigen bij covid-19 bijdragen aan kwaliteit van leven in de stervensfase? Wees nog zorgvuldiger in welke onderwerpen je bespreekbaar maakt, adviseert Brands. ‘Ik vraag altijd naar geloof, en naar existentiële onderwerpen. Mensen die jarenlang gevochten hebben tegen een ziekte kunnen het gevoel krijgen dat die strijd voor niks was. Geef ze de kans hun frustratie en onbegrip uit te spreken.’
Twijfel je of je zelf die ruimte kan geven, vraag dit dan aan een geestelijk verzorger, zegt Brands. Bij vragen of twijfels kan ook een consultatief palliatief team advies geven, zegt Schielke. Hoe je een consultatieteam in jouw regio kunt raadplegen staat op iknl.nl, zoek op consultatieteam, of kijk in de app PalliArts.
Vlaamse verpleegkundigen kunnen terecht bij netwerken palliatieve zorg en palliatieve thuiszorgequipes. Op palliatief.be staat een overzicht van netwerken.
Schielke benadrukt hoe belangrijk het is de impact van covid-19 ook met je collega’s te bespreken. ‘Als team moet je eveneens door een verwerkingsproces heen, anders kun je die kwaliteit van zorg ook niet bieden, en verwerken lukt alleen door ervaringen te delen.’
Jaarcongres Palliatieve Zorg
Hoe kun je de beste kwaliteit van leven bieden in de palliatieve fase voor de patiënt en zijn omgeving? Een vraag waar veel verpleegkundigen en verzorgenden dagelijks bij stil staan. Kom op 12 februari naar het Jaarcongres Palliatieve Zorg voor de antwoorden.
Geef je reactie
Om te kunnen reageren moet je inlogd zijn. Inloggen Ik heb nog geen account