Patiënt ziet af van eten en drinken: waar let je op?

Gisteren verscheen de handreiking van V&VN en KNMG over het bewust afzien van eten en drinken>>>

Medicatie

Pillen slikken wordt lastig voor iemand die is gestopt met eten en drinken. Medicatietoediening gebeurt in de loop van het proces niet langer oraal, maar via een pijnpleister, smelttablet onder de tong, neusspray of een subcutane injectie. Een zetpil kan ook, maar dat is te belastend voor mensen die ernstig verzwakt zijn en niet de juiste houding voor toediening kunnen aannemen. Daarnaast zijn vaak niet alle medicijnen nog nodig en kan sommige medicatie gestaakt worden. Zo kan medicatie waar geen indicatie (meer) voor bestaat (bijvoorbeeld statines, diuretica, antihypertensiva, anticoagulantia, antidiabetica of bisfosfonaten) worden gestaakt. Corticosteroïden (prednison of dexamethason) worden bij voorkeur gestaakt vanwege hun eetlustbevorderende werking, tenzij ze strikt noodzakelijk zijn voor bijvoorbeeld pijnbestrijding.

Wees alert op delier

Bij mensen die stoppen met eten en drinken treedt relatief vaak een delier op, onder andere door een tekort aan vocht. Het is zaak om de signalen ervan snel te onderkennen en te behandelen. Bovendien kun je voor een dilemma komen te staan: wat doe je als de patiënt in de verwardheid van een delier herhaaldelijk en wanhopig vraagt om een glaasje water? Houd je dan aan de afspraken die gemaakt zijn met de patiënt of die zijn opgenomen in de schriftelijke wilsverklaring, hoe moeilijk het misschien ook is.

Delier

Lees ook de blog van Paul Vogelaar: ‘Hoe herken je een stil delier?’>>>

Verlichten van ongemak

Andere klachten die kunnen optreden zijn: droge huid, decubitus, pijn, problemen met mictie en ontlasting (obstipatie/diarree/kans op urineweginfectie), cachexie en mondproblemen (droge mond/dorst/infecties/schimmels). Paul Vogelaar: ‘Uit eigen ervaring zou ik daar vermoeidheid aan toevoegen. En moeite om het besluit vol te houden. De verpleegkundige zorg is gericht op het verlichten van ongemak, mond- en huidverzorging en niet in de laatste plaats: de begeleiding van patiënt en familie.’

Begeleidende rol voor de verpleegkundige

Ook Anita Krans ziet voor de verpleegkundige een begeleidende rol weggelegd: patiënt en naasten informeren, goed observeren en signalen oppikken, fysieke klachten verhelpen en zorg verlenen. Daarnaast is de verpleegkundige vooral een coördinator en intermediair die de boel bij elkaar moet houden. Anita Krans: ‘Realiseer je dat de familie van de patiënt je ogen enoren zijn. Luister goed naar hen en vraag door. Zij nemen ook een groot deel van de zorg op zich, de dagelijkse mondzorg bijvoorbeeld. Geef daar goede instructies over. Eigenlijk moet je de begeleiding van de familie structureel inplannen, trek er bijvoorbeeld een kwartiertje per dag voor uit.’ Het besluit om te stoppen met eten en drinken kan met heftige emoties gepaard gaan. De patiënt kan er dan wel aan toe zijn, de familie of naasten zijn dat soms niet en kunnen gaan dwarsliggen of tegenwerken. ‘Het is dan de kracht van de verpleegkundige om die onenigheid bespreekbaar te maken en iedereen op één lijn te krijgen. En als dat niet lukt, 
is de wens van de patiënt leading.’

Breng de patiënt niet in verleiding

Er is veel moed voor nodig om te stoppen met eten en drinken, strikt vasten vergt het uiterste van de patiënt. Paul Vogelaar: ‘De verleiding om te drinken is groot, zeker als iemand fysiek verzwakt. Benadruk bij familie en andere naasten dat dit niet gemakkelijk is. Ga dus niet met zijn allen om het bed koffie drinken, maar zorg dat die koffiegeur in de keuken blijft. Het is de taak van de verpleegkundige de patiënt te helpen en te ondersteunen om bij zijn besluit te blijven.’

Ethische bezwaren

Ook zorgverleners kunnen het moeilijk hebben met het besluit van de patiënt. Iemand eten en drinken onthouden – ook al heeft hij dit zelf besloten – kan ingaan tegen het gevoel van goede zorg verlenen. Anita Krans begrijpt dat dit verwarrend kan zijn. ‘Patiënten voorzien van goed eten en drinken wordt gezien als een vorm van goede zorg, maar er zijn meer vormen van goede zorg.’ Goede zorg is zorg die in overeenstemming is met de wens van de patiënt, vindt ook Paul Vogelaar. ‘Ook al ben je het er niet mee eens. Heb je ethische bezwaren tegen het besluit van de patiënt, dan zul je toch je verpleegkundige plicht moeten doen en goede zorg moeten verlenen. Het beste is dan om de zorg over te dragen aan een collega zonder gewetensbezwaren.’

Lees ook de blog van Paul Vogelaar over de 98-jarige tante Ida, die moe is van het leven, maar niet in aanmerking komt voor euthanasie. Ze besluit te stoppen met eten en drinken. Lees de blog van Paul>>>