Patiënt weigert eten of drinken: wat moet je weten?

1. Als ingrijpen of nalaten wordt overwogen

Soms eten en drinken patiënten niet meer voldoende. Anderen zijn niet (meer) in staat om via de mond drinken of eten tot zich te nemen. Dan kan het een oplossing zijn om hen kunstmatig vocht en/of voedsel toe te dienen. Die ingreep vraagt om een weloverwogen beslissing. Gaan we wel of niet over tot een infuus of sonde? In een later stadium kan een volgend dilemma zich voordoen: doorgaan met de behandeling of deze staken?

• In dit soort situaties maakt het uit of de patiënt wilsbekwaam is of niet. Iemand die wilsbekwaam is mag zelf beslissen of hij in zijn laatste levensfase vocht of voedsel toegediend wil krijgen. Soms besluiten patiënten zelf om te stoppen met eten en drinken omdat zij niet meer willen leven. Besluit een wilsbekwame patiënt om niet meer te eten of te drinken om zo zijn eigen dood te bespoedigen? Dan zul je die weigering moeten accepteren. Het is wel belangrijk om na te gaan of het besluit van de patiënt weloverwogen is en bijvoorbeeld niet genomen is onder invloed van een niet gediagnosticeerde of niet behandelde depressie.

• Bij een patiënt, die voor deze beslissing wilsonbekwaam is, ligt dat anders. Dan beslist degene die de patiënt vertegenwoordigt (bijvoorbeeld een familielid) hierover, samen met de arts. Die vertegenwoordiging is wettelijk geregeld in de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO).

Tips & tricks

Lees ook: Patiënt weigert eten of drinken: wat kun je doen?

• Voor kinderen onder de 18 jaar gelden speciale regels. Is het kind jonger dan 12? Dan zijn de ouders of de voogd verantwoordelijk. Zij moeten toestemming geven voor de behandeling of kunnen de behandeling weigeren. Is het kind tussen de 12 en 15 jaar? Dan moet zowel het kind als zijn ouders/voogd toestemming geven. Er zijn twee situaties waarin de toestemming van alleen de jongere voldoende is. Het gaat om de situatie dat niet behandelen ernstige nadelige gevolgen zal hebben voor de jongere. De andere situatie is als de behandeling een weloverwogen wens is van de jongere. Jongeren van 16 en 17 jaar moeten zelf toestemming geven voor de behandeling. De toestemming van hun ouders of voogd is niet meer nodig.

• Houd goed uit elkaar wie waarvoor verantwoordelijk is. Jij bent als verpleegkundige of verzorgende niet verantwoordelijk voor de beslissing om kunstmatig vocht of voedsel toe te dienen. Het is altijd de arts die daarover beslist. We hebben hier namelijk te maken met een medische handeling. Ook is de arts verantwoordelijk voor het inbrengen van een infuus of neussonde en voor het aanleggen van een PEG-sonde. Dat zijn volgens de Wet BIG voorbehouden handelingen. Als verpleegkundige of verzorgende mag je die voorbehouden handelingen alleen in opdracht van een arts uitvoeren en als je daartoe bevoegd en bekwaam bent. Het is iets anders als je voedsel toedient via een al ingebrachte sonde. In dat geval is er geen sprake van een voorbehouden handeling, maar van verzorging.

• Jouw inbreng als verpleegkundige of verzorgende is nodig om een goed overwogen beslissing te nemen. Jij ziet en hoort veel, omdat je dagelijks voor de patiënt zorgt en contact hebt met de familie. Jouw visie is daarom waardevol. Je kunt die bijvoorbeeld inbrengen in het afdelingsoverleg en in de gesprekken tussen familie en arts.

2. Als eten en drinken niet (meer aan de orde is)

Het komt ook voor dat kunstmatig toedienen van vocht en voedsel helemaal niet aan de orde is. Er is bijvoorbeeld afgesproken met de patiënt dat dit niet zal gebeuren in de laatste levensfase. Bij andere mensen doet die kwestie zich helemaal niet voor. Zij glijden geleidelijk in het stervensproces, waarbij het normaal is dat de behoefte aan eten en drinken afneemt.

Uit de handreiking ‘Hoe ga je om met eten en drinken’, V&VN 2006