Blog Nannie: 'Stel het insigne weer verplicht!'

Jaarlijks diplomeren opleidingen honderden verpleegkundigen en verzorgenden. Rondom die diplomering speelt zich ieder jaar de discussie af over het wel of niet ontvangen van een insigne, tegenwoordig het ‘speldje’ genoemd. Sommige opleidingen reiken ze wel uit, anderen niet. Dat leidt bij de prille gediplomeerden tot veel verwarring, boosheid en frustratie. Waarom zij wel en wij niet? Vooral op social media is het een hot item. Kennelijk is er veel onduidelijkheid over dit kleinood, dat ooit, samen met het uniform, hét teken van professionaliteit was.

De oorsprong van het insigne ligt in de 19^de eeuw, toen een tevreden patiënt een verpleegster van het Witte Kruis, een soort thuiszorgorganisatie, als dank voor de goede verpleging een aandenken wilde geven. Hij liet een beperkt aantal witte kruisjes maken die vanaf dat moment uitgedeeld werden aan gediplomeerde witte kruisverpleegsters. Dit witte kruisje, door Anna Reynvaan steevast gedragen op haar zwarte japon, kan gezien worden als het eerste verpleegstersinsigne.

Met de groei van het aantal ziekenhuizen na 1880 steeg de behoefte aan opgeleide verpleegsters explosief. Elk ziekenhuis, hoe klein ook, wilde zijn eigen verpleegsterscorps. Vanwege het inservice-systeem woonden en werkten leerling-verpleegsters in het ziekenhuis, waar ook hun opleiding plaatsvond. Nederland had in die tijd ongeveer 150 ziekenhuizen, die onderling weinig samenwerkten en eerder elkaars concurrent waren. Elk ziekenhuis creëerde zijn eigen opleiding, zijn eigen leerboeken en vormde daarmee ook zijn eigen verpleegsters. Ziekenhuizen benadrukten hun eigenheid door eigen insignes te ontwerpen voor hun leerling-verpleegsters, vaak voor elk leerjaar een eigen kleur. De symboliek op het insigne had nogal eens betrekking op het geloof, maar grote stedelijke ziekenhuizen kozen bijvoorbeeld voor de stadsymbolen.

Voor verpleegsters was het dragen van hun insigne een erekwestie. Trouw als ze waren aan hun opleidingsziekenhuis droegen ze het insigne met trots. Het was een ereteken, erkenning voor hun verpleegster-zijn. Ze hadden daarin overigens geen keuze, het dragen van de huisspeld was verplicht. Zo’n huisspeld was ook van belang om de status van de leerling te herkennen. De kleur bepaalde namelijk of ze 1^ste , 2^de of 3^de jaars leerling was. Mét insigne was de leerling of gediplomeerde gemakkelijk te herkennen, ook voor patiënten. Bij het afronden van de opleiding maakte de huisspeld plaats voor het gediplomeerde insigne, verplicht uitgereikt namens de overheid. Tijdens de diplomering ontving de leerling het diploma, waarna de opleider of directrice het insigne met veel ceremonieel op het uniform speldde. Dat was voor iedere gediplomeerde een plechtig moment. Met deze handeling was de opleiding voltooid, je was nu echt verpleegkundige of verzorgende. Het dragen van het overheidsinsigne was verplicht. De huisspeld mocht de leerling houden als aandenken. Om fraude te voorkomen moest het gediplomeerde insigne bij overlijden teruggestuurd worden naar de overheid. Veel familie van overleden verpleegkundigen doen dat trouwens nog steeds, hoewel dat niet meer hoeft. In de collectie van het Florence Nightingale Instituut bevinden zich inmiddels honderden huisspelden en overheidsinsignes.

In 1977 schrapte de wetgever de draagplicht van het insigne uit de wet, maar insignes werden nog gewoon geproduceerd en gedragen. Met de komst van de Wet BIG en het Samenhangend Stelsel in de jaren ’90 verdween de noodzaak om insignes uit te reiken. Ziekenhuizen hadden geen interne opleiding meer en verpleegkundigen geen binding met hun opleidingsziekenhuis. Het verdwijnen van de insignes leek aanvankelijk niet tot de beroepsgroep door te dringen, maar met de jaren kwamen de bezwaren én het heimwee. Het Landelijk Expertise Centrum Verpleging en Verzorging (LEVV) reageerde op de klachten met het ontwerp van een nieuw insigne, het zogenaamde handje in vijf kleuren, voor ieder opleidingsniveau een. Het uitreiken van dit nieuwe insigne is geheel vrijblijvend en het mag door iedereen overal opgespeld worden. En deze vrijblijvendheid geeft tegelijk de jaarlijkse ergernis. Sommige opleidingen reiken het insigne uit, anderen niet. Moeten we aan deze willekeur niet een eind maken en gewoon ervoor zorgen dat alle verpleegkundigen en verzorgenden bij hun diplomering weer het insigne krijgen, uitgereikt door hun opleiders én met draagplicht?