Blog Paul: ‘Wat bezielt ons?’

De tekst van mijn zomerblog was bijna af toen het nieuws over het neerstorten van MH17 op ons neerdaalde. Bijna driehonderd slachtoffers, onder wie veel landgenoten, verloren het leven: ook twee mensen die ik kende. Nederland werd getroffen door een ongekende catastrofe en meegesleurd in een oorlog die de onze niet zou zijn.

Ramptoeristen

Ongeloof maakte plaats voor woede; woede maakte plaats voor medeleven met slachtoffers en nabestaanden; medeleven maakte plaats voor massale hysterie, ook bij mensen die geen van de slachtoffers of nabestaanden kenden. Waren de duizenden toeschouwers langs de snelwegen ramptoeristen, of kwamen ze om hun eer te bewijzen? Een bloemenzee bij Schiphol. De koning zelf prees onze nationale saamhorigheid. Met toenemende verbazing volg ik de onafgebroken berichtgeving op radio en TV waarbij rouwdeskundigen en nabestaanden van vroegere rampen werden opgetrommeld. Wat bezielt ons?

Geen recept

Op de dag na de crash was ik betrokken bij de zorg voor een stervend kind van amper vier jaar oud. Een dag later overleed een jonge kankerpatiënt, vader van twee kleine kinderen, toch nog onverwacht, tijdens mijn dienst. Na hun overlijden herkende ik bij mijn collega’s en mezelf de emoties van ongeloof, woede en medeleven als bij het horen van het neerstorten van MH17.

De dagen erna kwamen in de media hulpverleners aan het woord over de zorg voor zwaar getroffen mensen en rouwenden. In de uitzending van Hollandse Zaken van woensdag 22 juli spraken onder andere pastor Marinus van den Berg en ervaringsdeskundige Ada de Jong over verliesverwerking en rouwbegeleiding. In de dagen die volgden herlas ik de boeken van Van den Berg¹ en De Jong². Beide boeken proberen houvast te bieden aan mensen die een verlies te verwerken hebben en aan hen die daarbij als hulpverlener betrokken zijn. De auteurs nemen ons mee op een zoektocht, zonder pasklare antwoorden te kunnen geven. Beiden vinden metaforen in de natuur (landschap, bergen). Er is geen recept voor goede rouwverwerking: ‘Goede rouw bestaat niet’, aldus Marinus van den Berg. Wat bezielt hulpverleners bij verlies en rouw?

‘Er zijn’

Wat mij het meest opvalt is dat nabestaanden en hulpverleners de nadruk leggen op het belang van ‘er zijn’. Een houding die leidt tot werkelijk luisteren, troosten, bescheidenheid, respect en ruimte. Als verpleegkundige in de palliatieve zorg ben ik regelmatig zorgverlener bij afscheid, verlies en rouw. En dus zoek ik meer dan eens naar woorden en gebaren van troost voor patiënten en hun naasten, en voor collega’s. Soms wordt het me teveel: ik voel me dan overmand door mijn gevoel van ongeloof, woede en medeleven. Ik kan dan moeilijk terugvallen op mijn professionaliteit, alhoewel de professionele ervaring me wel helpt. ‘Gepaste afstand en voldoende nabijheid’ zei Harry Crielaars van Slachtofferhulp Nederland bij Knevel en Van den Brink over professionele hulpverleners, maar hoe doe je dat? En als het leed van anderen mij te zwaar lijkt te worden, vraag ik me weleens af wat me bezielt en zoek ik steun bij collega’s.

In verpleegkundige en medische teams wordt zelden gesproken over hoe we omgaan met afscheid, verlies en rouw. Vooral in de thuiszorg is daarvoor weinig gelegenheid. Saamhorigheid, het er voor elkaar zijn, luisteren naar elkaar blijken noodzakelijk om de getroffenen tot steun te kunnen zijn. Gepaste afstand en voldoende nabijheid is ook bij zorgverleners onderling de sleutel tot verwerking van het leed dat op ons afkomt. Het is goed van elkaar te weten wat ons bezielt.

Noten

1. Berg M van den. Rouwen in de tijd, een zoektocht in het landschap van afscheid en verlies. VBK Media/Ten Have, 2009. Bestel>>>

2. Anbeek C, Jong A de. De berg van de ziel, persoonlijk essay over kwetsbaar leven. Ten Have, 2013. Bestel>>>