Congresverslag Rondom de Dood

Dat doet Pim van Lommel. Hij was van 1977 tot 2003 als cardioloog verbonden aan het Rijnstate ziekenhuis in Arnhem. Van Lommel heeft onderzoek gedaan naar BDE’s bij 344 Nederlandse patiënten. Deze hadden allen een hartstilstand in het ziekenhuis. Van al deze patiënten bleken er 62 met een BDE te zijn geconfronteerd.

Bijna Dood Ervaring (BDE)
Van Lommel publiceerde de bestseller ‘Eindeloos Bewustzijn’, waarvan er in Nederland ruim 100.000 exemplaren zijn verkocht. Hij geeft over de hele wereld lezingen en is de eerste in de wereld die onderzoek heeft gedaan naar BDE’s met statistische berekeningen en een wetenschappelijke onderbouwing. Een BDE is een herinnering van alle indrukken tijdens een bijzondere bewustzijnstoestand. Met als specifieke elementen: het ervaren van een tunnel, het licht, een levenspanorama, het ontmoeten van overleden personen. Ook kan de eigen reanimatie worden waargenomen. Deze bijzondere bewustzijnstoestand kan optreden tijdens een hartstilstand, dus tijdens een periode van klinische dood, maar ook bij een ernstige ziekte of zonder duidelijke medische oorzaak. Deze ervaring veroorzaakt nagenoeg altijd ingrijpende en blijvende veranderingen in de levenshouding, waarbij de angst voor de dood meestal verdwijnt.

In zijn boek probeert Van Lommel af te rekenen met het vooroordeel dat BDE’s voorkomen bij mensen met zuurstofgebrek of teveel medicatie kregen. Een BDE is geen fantasie, droom of psychose, zegt hij, maar een authentieke ervaring die bij mensen een onwisbare indruk achterlaat. Ook durft Van Lommel aan te geven dat uit onderzoek blijkt dat ons bewustzijn niet altijd samenvalt met het functioneren van de hersenen. Het kan ook los van ons lichaam ervaren worden. Mensen met een hartstilstand waar op dat moment geen enkele hersenfunctie meer te meten was, konden later toch navertellen hoe de omstandigheden rond de reanimatie waren. Familie en medisch personeel konden de accurate informatie die de patiënt gaf bevestigen. BDE ’s komen wereldwijd voor, de inhoud en het effect op mensen is overal hetzelfde. Alleen zal een kind het anders verwoorden dan een volwassene, en een christen anders dan een boeddhist. De één heeft het over een uittreding, een tunnel of een fel licht, een ander over prachtige kleuren en muziek die op aarde niet te vinden zijn.

Het congres Rondom de Dood

Verwachtingsvol ging ik met mijn collega op weg naar Ede, waar een congres over
’De dood’ zou plaatshebben. Het weer had zich aangepast aan het thema, het was buiten koud en guur. Tijdens de eerste lezing van Pim van Lommel keek ik rond in de zaal. Tweehonderdvijftig verpleegkundigen en enkele geestelijk verzorgers hingen aan zijn lippen terwijl hij rustig en in begrijpelijke taal zijn verhaal deed. Van Lommel gaf aan dat hij vindt dat artsen, verpleegkundigen en familie beter moeten leren luisteren naar hun patiënten. Hij vindt dat de dood nog teveel in de ‘taboesfeer’ blijft hangen en het maar moeilijk is om dit te veranderen. Op de vraag hoe Van Lommel met alle weerstand omgaat, antwoordde hij ‘Kritische vragen vind ik fantastisch, afwijzing kan ik niets mee’. Wel is hij ervan overtuigd dat in de toekomst steeds meer mensen de deur op een kier zullen zetten, maar deze vaak door angst nu nog gesloten blijft. Van Lommel gaf aan het jammer te vinden dat hij veel kritiek krijgt te verduren van zijn collega’s. ‘Zij hebben geen oordeel, maar een vooroordeel, zonder ooit maar eens een artikel van mijn hand te hebben gelezen , zij verwerpen van tevoren mijn onderzoek’. De moeilijkheid ligt volgens Van Lommel niet zozeer bij nieuwe ideeën, maar bij het loslaten van oude concepten. Het is een moeilijk en langzaam proces, maar gelukkig  ervaart Van Lommel steeds meer steun en openheid uit de wetenschappelijke hoek. Soms vindt Van Lommel het een ‘bewuste keuze om onwetend te blijven’.

Aangrijpende ervaringen
Na de lezing van Pim van Lommel volgde er een getuigenis van een vrouw die 28 jaar geleden een BDE ervoer, tijdens de bevalling van haar dochter. De angst om gek
gevonden te worden weerhield haar destijds om haar verhaal te doen. Nu, vele jaren later, vertelt zij haar aangrijpende verhaal. Direct na haar BDE had zij een gevoel ‘terug’ te willen naar de plek waar zij tijdens haar reanimatie geweest zou zijn. De arts stelde de diagnose ‘postnatale depressie’ en ze kreeg medicatie toegediend. Nooit heeft ze meer over haar ervaring gesproken. Maar tijdens de lezing vertelde ze openhartig over haar uittreding, kon precies de omstandigheden in de ziekenhuiskamer omschrijven toen het zo slecht met haar ging en het personeel met haar bezig was. Ze had op dat moment een vrij gevoel; ruimte en tijd leken niet te bestaan. Ze kon zich overal vrij bewegen. Ze had een tunnel gezien met aan het einde een fel licht wat geen pijn deed aan haar ogen. Ze vertelde over al haar ervaringen die haar nog zò helder voor de geest stonden, dat het was alsof het gisteren gebeurd zou zijn. En tevens de enorme impact die deze ervaring op haar heeft gehad voor de rest van haar leven.

Nieuwe inzichten
De lezing van Pim van Lommel gaf mij nieuwe inzichten en aangezien verpleegkundigen regelmatig met de dood te maken hebben, vond ik dit symposium uitermate nuttig. Tijdens de lezing werd duidelijk dat veel verpleegkundigen te maken hebben gehad met patiënten met een BDE. Na, de overigens fantastische lunch, was ik benieuwd naar de tweede helft van de dag. Ik volgde een workshop ’zorgpad stervensfase’, gegeven door een vrouwelijke oncoloog-internist van het Erasmus MC. Tijdens de stervensfase is het de bedoeling dat alle dimensies van palliatieve zorg intensief samenkomen. Het verlichten van symptomen en psychosociale aandacht is in deze fase erg belangrijk. Communiceren met de patiënt en de familie is in deze fase van groot belang. Het is voor zorgverleners niet altijd gemakkelijk om deze zorg op het juiste tijdstip en op de juiste manier te verlenen en onderling af te stemmen. De ervaring leert dat verpleegkundigen, vaak eerder dan artsen, inzien dat de stervensfase is aangebroken. Ik vond het prettig dit laatste gegeven eens uit de mond van een arts te horen… ‘Het zorgpad stervensfase’ is een hulpmiddel die de kwaliteit van zorg rondom het sterven tracht te bevorderen. Het vervangt alle medische en verpleegkundige dossiers. De multidisciplinaire zorg is in het zorgpad door middel van zorgdoelen omschreven. Een aantal instellingen in Zuidwest-Nederland (ziekenhuizen, verpleeghuizen, thuiszorg, verzorgingshuizen) maakt inmiddels al gebruik van het ‘zorgpad stervensfase’. Het is gebleken dat door dit gebruik de symptoomlast voor patiënten verminderd is, de rouwverwerking bij nabestaanden verbeterd is en de documentatie van zorg vooruit is gegaan.

Naast deze workshop was er de mogelijkheid om ook andere workshops te volgen. Onder meer het omgaan met het overlijden van kinderen, aromatherapie tijdens het sterven en palliatieve sedatie. Dit laatste werd door schrijver Ronald Giphart ooit omschreven als ‘light euthanasie’. Mijn keuze was de workshop ‘rituelen en de dood’, verzorgd door een uitvaartonderneemster die tevens als verpleegkundige heeft gewerkt. Zij omschreef haar werk op een boeiende manier, soms met een vleugje humor, waar we eigenlijk na deze lange dag allemaal wel behoefte aan hadden. Zelfs in ‘uitvaartland’ heeft een verschuiving plaats gevonden in bewustzijn. Niets is meer te gek; beschilderde kisten en het vervoer van een overledene per Harley. Alles is mogelijk. Na een aantal interessante verhalen te hebben aangehoord, was ik geestelijk ‘doodmoe’. Het was tijd om naar huis te gaan, met weer een scala aan ervaringen in mijn rugtas en een voldaan gevoel. En bedenk wel, als u twijfelt het boek van Pim van Lommel te zullen gaan lezen… ‘Wie nooit van mening is veranderd heeft zelden iets geleerd’.

Door: Danielle van Caspel, verpleegkundige, bezocht het congres van Elseviergezondheidszorg ‘Rondom de Dood’ op 24 maart 2009 in Ede.