EBP: Voorkomt voetkoeling nageltoxiciteit door doxetaxel?

Casus: Bij 30 procent van de patiënten die chemotherapie met docetaxel (een taxane) ondergaan, komt nageltoxiciteit voor. Dat kan de kwaliteit van leven negatief beïnvloeden. De verpleegkundigen vragen zich af of wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar koeling van voet(nagels), zodat zij goede argumenten hebben om wel/niet over te gaan tot aanschaf van ‘frozen socks’.

1 Formuleer je vraag

(P=patiënt of probleem, I=interventie, C=vergelijking en O=uitkomst)

P: Patiënten die behandeld worden met docetaxel
I: Koelen van voeten
C: Niet koelen van voeten
O: Geen toxiciteit teennagels, kwaliteit van leven

2 Zoekstrategie

Gezocht in Pubmed, Cochrane, Diliguide, Oncoline, Pallialine met de zoektermen cooling, freeze, frozen socks, cryotherapie, behandeling, docetaxel.3 Er kwamen twee relevante artikelen tevoorschijn: een interventiestudie2 en een case control study4.

3 Beoordeling resultaten

De case control study van Scotté et al onderzoekt de werkzaamheid en veiligheid van koelsokken om docetaxelgerelateerde toxiciteit van teennagel en huid van de voet te voorkomen.4 Het onderzoek is beoordeeld aan de hand van de Cochrane checklist en voldoet grotendeels aan de gestelde criteria. De patiëntgroep/controlegroep is duidelijk en adequaat gedefinieerd, elke patiënt vormt zijn eigen controle, hiermee is tevens geen sprake van selectiebias en blindering. Wel dient vermeld te worden dat er mogelijk sprake is van belangenverstrengeling: het bedrijf dat de koelsokken produceert (Akromed) verwijst op de website naar eerder onderzoek van F. Scotté. Tussen april 2005 en januari 2007 namen 48 patiënten deel (20 alleen docetaxel, 28 docetaxel in combinatie met een ander cytostaticum) die elke drie weken een dosis van 70-100 mg/m2 docetaxel krijgen. Elke patiënt droeg gedurende 90 minuten een koelsok aan de rechtervoet, de eigen onbeschermde linkervoet diende als controle. De koelsokken werden gekoeld tot een temperatuur van -25 tot -30°C en toegepast gedurende 90 minuten (15 minuten voor de behandeling, 60 minuten tijdens en 15 minuten na de behandeling). Bij geen van de met koelsokken beschermde voeten was sprake van nageltoxiciteit, bij 21% van de ‘controlevoeten’ trad wel nageltoxiciteit op. Dit betekent dat er vijf patiënten zouden moeten worden behandeld met koelsokken om bij 1 patiënt nageltoxiciteit te voorkomen. Voor beschadiging van de huid werd geen statistisch significant verschil gevonden (respectievelijk 2% van de beschermde voeten en 6% van de controlevoeten). Dit is het eerste onderzoek naar koelsokken. Volgens de onderzoekers ervaart één patiënt (2%) discomfort vanwege koude-intolerantie. Uit de data is echter ook af te lezen dat bij 21% van de patiënten niet bekend is of zij (dis)comfort ervaren. De beschrijvende, cross-sectionele interventiestudie van Can et al heeft een heldere doelstelling, en beschrijft zorgvuldig de onderzoeksmethode. De twee patiëntengroepen zijn vergelijkbaar.4 Er vindt toewijzing plaats (niet duidelijk hoe precies), waarbij patiënten in de interventiegroep alsnog kunnen weigeren. Tussen 2005 en 2010 namen 200 patiënten deel (108 docetaxel, 92 paclitaxel), verdeeld over een interventiegroep (1 uur durende infusie + wens tot deelname, N=55) en controlegroep (3 uur durende infusie + niet willen deelnemen aan interventie, N=145). Van de 108 docetaxel-patiënten kregen er 32 koudetherapie, 76 patiënten vormden de controlegroep. De koelsokken werden gekoeld tot een temperatuur van -18 tot -20°C en toegepast gedurende 90 minuten (15 minuten voor de behandeling, 60 minuten tijdens en 15 minuten na de behandeling). Bij 53% van de interventiegroep en 50% van de controlegroep is geen sprake van nageltoxiciteit (graad 0). Bij 47% van de interventiegroep en 50% van de controlegroep is wel sprake van nageltoxiciteit (graad 1-3). De onderzoekers concludeerden dat taxane-gerelateerde toxiciteit vaker voorkwam bij vrouwen, diabetici, de combinatie van capecitabine en docetaxel, borstkanker en gynaecologische kanker. De toxiciteit nam toe met het aantal toegepaste taxanecycli, BMI en ernst van de behandelinggerelateerde neuropathie. Verder was er geen significant verschil in de incidentie van nageltoxiciteit en tijd van verschijnen van nagelveranderingen tussen de interventie- en controlegroep.

4 Conclusie en toepassing

Het onderzoek van Scotté et al heeft als conclusie dat behandeling met koelsokken de incidentie van docetaxel-geïnduceerde teennageltoxiciteit verlaagt en koelsokken goed te verdragen zijn door de patiënt. Het onderzoek van Can et al beschrijft een aantal voorspellers van taxane-gerelateerde toxiciteit, maar vindt géén significant verschil in de incidentie van teennageltoxiciteit en tijd van verschijnen van nagelveranderingen tussen de interventie- en controlegroep.

5 Evaluatie

De oncologieverpleegkundigen besloten na overleg met de oncologen om niet over te gaan tot de aanschaf van koelsokken. Er is nog weinig onderzoek gedaan naar het gebruik van koelsokken, en het verrichte onderzoek geeft geen eenduidig antwoord op de PICO-vraag. Bovendien is niet duidelijk wat de precieze ‘winst’ is qua verkleuring van de teennagels, waarmee ook niet duidelijk is of dit opweegt tegen de belasting voor de patiënt. Er moeten vijf patiënten worden behandeld om bij één patiënt nageltoxiciteit te voorkomen, dat betekent dat vier op de vijf patiënten zouden worden overbehandeld. Ook is van de patiënten bij wie wel nageltoxiciteit optreedt de mate van toxiciteit niet nader gespecificeerd. Wel wordt overwogen om patiënten die gedurende de behandeling daadwerkelijk last krijgen van nageltoxiciteit vanaf dat moment koelsokken aan te bieden.

Het is niet zeker dat voetkoeling bij docetaxel toxiciteit van de teennagels voorkomt

Noten

1. Nelleke Looije en Regata Jager zijn oncologieverpleegkundigen op de Dagbehandeling Oncologie van het Gemini Ziekenhuis Den Helder, Maria Luyckx en Roy Koendering zijn beleidsmedewerker Verpleegkundig Expertise Centrum Medisch Centrum Alkmaar/Gemini Ziekenhuis, Hester Vermeulen is stafmedewerker kwaliteit bij de afdeling Kwaliteit en Procesinnovatie van het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam. De uitgebreide CAT is opvraagbaar bij: m.luyckx@mca.nl.
2. Scotté F, Banu E, Mdioni J, et al. (2008). Matched Case-Control Phase 2 Study to Evaluate the Use of a Frozen Sock to Prevent Docetaxel-Induced Onycholysis and Cutaneous Toxicity of the Foot. Cancer, 7, 1625-1631.
3. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/, www.cochrane.org, www.diliguide.nl, www.oncoline.nl, www.pallialine.nl.
4. Can G, Aydiner A, Cavdar I. (2012). Taxane-induced nail changes: Predictors and efficacy of the use of frozen gloves and socks in the prevention of nail intoxicity. European Journal of Oncology Nursing, 16, 270-275.