Eigen regie in de zorg niet zaligmakend

Zelfredzaamheid stimuleren is toch heel goed?

‘Dat hangt ervan af. In verpleeghuizen worden zelfredzaamheid en eigen regie nogal belangrijk gevonden. Het idee dat daarachter zit, is dat mensen meer kunnen dan ze denken. Omdat zorgmedewerkers hen te goed verzorgen, zouden de mensen minder zelf zijn gaan doen. Dus wordt van veel verzorgenden gevraagd om vaker de handen op de rug te houden. En verzorgenden hebben zelf vaak ook het idee dat dit het beste is. Zelfstandig zijn is zo belangrijk in onze maatschappij, dat we er allemaal achter staan.’

Ik hoor een grote ‘maar’ aankomen…

‘Ja, want als je kijkt naar wat zelfredzaamheid, het ‘zelf doen’ in de praktijk betekent, dat zie ik dit: een verzorgende wast een mevrouw met dementie. Ze maakt het washandje nat, doet er zeep op, en geeft het aan de mevrouw, die zich vervolgens wast, en het teruggeeft aan de verzorgende, die het washandje uitspoelt.’

Wat is hier mis mee?

‘Niets, maar kun je nu zeggen dat deze mevrouw zichzelf wast? Nee, ze doet het sámen met de verzorgende. En dat samen doen gebeurt vaker: als een verzorgende ziet dat een meneer onrustig wordt door een paar bewoners bij het eten, wijst ze hem een andere plaats toe, waar hij zich beter voelt. Vanuit de gedachte ‘zelf kiezen’ klopt dit eigenlijk niet, en zou deze verzorgende op haar vingers getikt worden. Want vanuit de eigen regie was het beter dat ze aan die meneer had gevraagd: “Waar wilt u zitten?”. Maar die verzorgende heeft heel goed in beeld wat die meneer op dat moment nodig heeft, en het is goed om op die kennis te vertrouwen.’

Waarom is het belangrijk om te weten dat je dingen samen doet in plaats van de cliënt alleen?

‘Omdat als je de scheiding tussen zelf doen en samen doen strikt neemt, je hiermee afstand creëert tussen jou en de bewoner, maar ook tussen de bewoner en zijn familie. Soms levert familie input, en dan kunnen verzorgenden denken: nee, we doen alleen wat de cliënt zegt, want de bewoner heeft de regie. Maar de familie kent de cliënt goed, en kan samen met de verzorgende tot goede dingen komen. Het gaat dus veel meer om samen doen dan om zelf doen in de zorg, en het probleem is dat woorden als “zelfredzaamheid” en “eigen” regie alleen de bewoner en niet dit samen doen benadrukken.’

Wat is nog meer een valkuil bij eigen regie stimuleren?

‘Sommige cliënten vinden het fijn om alles zoveel mogelijk zelf te doen, omdat ze hier een beter gevoel van eigenwaarde door krijgen. Maar ik heb ook cliënten gesproken, die er helemaal niet blij mee waren. En dat was niet omdat ze lui waren of geen zin hadden, zoals vaak wordt gedacht. Bijvoorbeeld een mevrouw in een rolstoel, tegen wie werd gezegd: “Roept u ons maar als u naar de huiskamer gereden wilt worden”, maar dat wílde ze helemaal niet. Want elke keer dat ze dat moest doen, werd ze geconfronteerd met haar beperking en afhankelijkheid van anderen. Als je iemand eigen regie oplegt, dan is dit al geen eigen regie meer, want hij móet het. Het is geen eigen beslissing. Voor ons is het zo vanzelfsprekend dat je dingen zelf wil bepalen, dat we denken dat de bewoner dat óók wil. Maar dingen zelf bepalen, is soms juist waar de ander geen behoefte aan heeft.’

Je hebt voor je onderzoek anderhalf jaar grotendeels doorgebracht in een verpleeghuis, wat was een eyeopener?

‘Dat verpleeghuis vond eigen regie heel belangrijk, en omdat ik ook veel met managers praatte ging ik in het begin helemaal mee in hun manier van denken. Dat mag niet, dacht ik algauw, als ik zag dat een verzorgende iets overnam van een bewoner. Bijvoorbeeld toen het etenstijd was, en de voedingsassistente de tafel ging dekken. “Waarom laat je bewoners niet helpen?” vroeg ik. “Omdat meneer Jansen rustig een krantje zit te lezen, en daar wil ik hem niet bij storen. Net zoals meneer De Vries, die een leuk gesprekje aan het voeren is.” Eigen regie is vaak helemaal niet het belangrijkste in de zorg, dat was voor mij een eyeopener. Het draait om meer dan alleen zelf doen. Die brede blik moet je houden. Dat wil ik verzorgenden ook adviseren: kijk niet alleen naar wat iemand kán of wil, maar waar iemand gelukkig of blij van wordt.’

Tijdschrift voor Verzorgenden is hét vakblad voor verzorgenden in de ouderenzorg. Met het laatste nieuws, klinische lessen en tips en tricks voor verzorgenden. Naar abonneren >>