Mogen kinderen eten tijdens rehydratie met ORS?

Casus
Kinderen met lichte tot matige dehydratie ten gevolge van gastro-enteritis, krijgen in eerste instantie een rehydratie met oral rehydration salt (ORS). Is het verstandig als het kind daarnaast gewoon blijft eten en drinken? Of verminder je daardoor de werking van ORS of verleng je daarmee de duur van de diarree?

1 Formuleer je vraag
(P=patiënt of probleem, I=interventie, C=vergelijking en O=uitkomst)
P = Kind met gastro-enteritis dat met ORS wordt gerehydreerd
I = Onderbreken van de normale voeding
C = Continueren van de normale voeding
O = Rehydratie, defecatie

2a Zoekstrategie
Gezocht in National Guideline Clearinghouse, Cochrane en Medline.2 Zoektermen: oral rehydration therapy, oral rehydration salt, refeeding, rehydration, rehydration management, gastroenteritis, diarhoea, children.

2b Opbrengst zoekstrategie
We vonden vier richtlijnen.3,4,5,6

3a Kritische beoordeling
De Europese-3, Cincinnati4- en NICE-richtlijn5 voldoen aan de eisen van de Agree-checklist.7 Zo geven ze bij elk onderdeel een referentielijst en het level of evidence, en beschrijven ze de zoekstrategie en beoordeling van de gevonden studies. De aanbevelingen zijn helder en onderbouwd met wetenschappelijk bewijs. Veel items van de Agree-checklist zijn echter niet (volledig) terug te vinden in de WGO-richtlijn6. Het is bijvoorbeeld niet helder voor wie deze richtlijn is bedoeld. De zoekstrategie en beoordeling van de gevonden publicaties zijn bovendien minimaal beschreven. In deze richtlijn ontbreken de referenties waarop de diverse aanbevelingen zijn gebaseerd.

3b Beoordeling resultaten
De Europese richtlijn3 doet een uitspraak over (verder gezonde) kinderen van nul tot vijf jaar met acute gastro-enteritis. Een snelle rehydratie kan worden bereikt in vier tot zes uur, waarin het kind alleen ORS krijgt. Hierna kan normaal eten en drinken worden hervat. Borstvoeding kan worden gecontinueerd.
De Cincinnati-richtlijn4 doet een uitspraak over kinderen van twee maanden tot vijf jaar met acute gastro-enteritis. Het advies is om eerst een optimale rehydratie te krijgen met ORS gedurende vier tot zes uur. Vervolgens kan worden gestart met normaal eten en drinken. Frequent kleine porties geniet de voorkeur. De richtlijn doet geen uitspraak over borstvoeding.
De NICE-richtlijn5 doet aanbevelingen voor kinderen in de leeftijd van nul tot vijf jaar. Prematuur geboren kinderen en kinderen met comorbiditeit op het gebied van gastro-enterologie, cardiologie en nefrologie vallen buiten deze richtlijn. Bij een lichte tot matige dehydratie is de aanbeveling te starten met ORS. In de eerste vier uur (rehydratiefase) wordt geadviseerd geen ander eten of drinken te geven. Wanneer de situatie van het kind na vier uur verbetert, kan het normale voedingspatroon worden hervat. Vruchtensappen en koolzuurhoudende dranken moeten echter worden vermeden. Borstvoeding kan altijd worden gecontinueerd.
De WGO-richtlijn6 doet aanbevelingen voor ‘kinderen’; de onderzoekers gaan niet in op de verschillende leeftijden. Hun advies is om de eerste vier uur alleen ORS te geven. Wanneer de situatie niet verslechtert, kan hierna worden gestart met normaal eten en drinken. De vochtintake moet worden gestimuleerd, met uitzondering van vruchtensappen. Frequent kleine maaltijden geniet de voorkeur. Borstvoeding kan worden gecontinueerd.

4 Conclusie en toepassing
De aanbevelingen zijn eenduidig. In het eerste stadium van rehydratie (vier tot zes uur) geniet het de voorkeur alleen ORS te geven. Hierna kan het normale dieet van het kind worden hervat, met regelmatig kleine maaltijden. Het gebruik van vruchtensappen en koolzuurhoudende dranken moet worden vermeden. Het advies is om borstvoeding altijd te continueren.

Evaluatie
Kinderen met lichte tot matige dehydratie op basis van acute gastro-enteritis, mogen vier tot zes uur na het starten met ORS weer gewoon eten en drinken. Dit geldt voor kinderen in de leeftijd van nul tot vijf jaar zonder andere aandoeningen. Borstvoeding moet altijd worden gecontinueerd.

Ja, verder gezonde kinderen tussen 0-5 jaar mogen 4-6 uur na dehydratie met ORS weer eten en drinken

Tekst: Esther Spijkerman en Jolanda Maaskant1

Noten
1. Jolanda Maaskant is stafmedewerker kwaliteit en onderzoeker, Esther Spijkerman is senior verpleegkundige kwaliteit. Beiden zijn werkzaam in het Emma Kinderziekenhuis (EKZ) van het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam. Meer informatie: j.m.maaskant@amc.uva.nl.
2. www.guideline.gov, www.cochrane.org, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed.
3. European society for paediatric gastroenterology, hepatology and nutrition/European society for paediatric infectious diseases. Evidence-based guidelines for the management of acute gatroenteritis in children in Europe. 2008, www.espghan.org.
4. Cincinnati Children’s Hospital Medical Center. Evidence-based clinical care guideline for acute gastroenteritis (AGE) in children aged 2 months through 5 years. Cincinnati (OH), 2006. www.cincinnatichildrens.org.
5. National Institute for Health and Clinical Excellence. Diarrhoea and vomiting caused by gastroenteritis: diagnosis, assessment and management in children younger than 5 years. Clinical Guideline 84, London: NICE, 2009, www.nice.org.uk.
6. World Gastroenterology Organisation. Practice guideline: acute diarrhea. Munich, Germany, 2008. www.worldgastroenterology.org.
7. www.cbo.nl > zoek op ‘agree checklist’.