Ondervoeding in het ziekenhuis: 'Twijfel niet over sondevoeding’

Dat patiënten vaak ondervoed zijn bij opname is een bekend gegeven. Wat is zo nieuw aan dit onderzoek?
‘Het gegeven is inderdaad niet heel nieuw, dat klopt. In verhouding met een paar jaar geleden is dit percentage zelfs vrij laag, vroeger werden percentages van rond de 25-40 procent genoemd. Wat vooral nieuw is in dit onderzoek is dat we ruim een half miljoen patiënten op hun eerste opnamedag hebben gescreend op ondervoeding, en nu beschikken over hele concrete gegevens. Zo weten we dat ondervoeding op de afdeling geriatrie (38%) het hoogst is, en bij patiënten met een oogziekte het laagst (2%). Ook weten we nu dat ondervoede patiënten gemiddeld 1,4 dag langer in het ziekenhuis liggen. Dat komt trouwens niet alléén door ondervoeding, vaak zijn het ook erg complex zieke patiënten die problemen hebben met eten. Die liggen natuurlijk sowieso langer in het ziekenhuis.’

Hoe kan het dat patiënten zo vaak ondervoed zijn bij opname?
‘Het ondervoedingsprobleem ontstaat in de periode vóór opname. Ouderen trekken zelf vaak niet aan de bel als ze afvallen of geen eetlust hebben; ze beseffen vaak niet eens dat ze ondervoed raken. Daarbij wonen mensen steeds langer thuis zonder enige hulp; veel ondervoede mensen komen daardoor pas in een laat stadium onder de radar. En áls ze al zorg thuis krijgen, wordt ondervoeding door verpleegkundigen, verzorgenden en mantelzorgers slecht gesignaleerd. Daardoor komt het vaak pas bij opname in het ziekenhuis aan het licht.’

Zijn patiënten tijdens de opname tegenwoordig ernstiger ondervoed dan vroeger?
‘Nee. Er wordt in de Nederlandse ziekenhuizen goed gescreend op ondervoeding.  Het is opgenomen in veel richtlijnen en protocollen. En dat heeft ook wel z’n vruchten afgeworpen, in de afgelopen jaren is het percentage ondervoede patiënten dat op de vierde opnamedag adequaat gevoed wordt verbeterd van gemiddeld 39% in 2008 naar 51% in 2014.’

Toch blijkt dat stimuleren met eten in de praktijk nog best lastig te zijn, hoe kan dat?
‘Mensen zijn vaak ziek, hebben de eerste dagen vaak allerlei onderzoeken en operaties, die hebben absoluut geen zin om te eten. Voor verpleegkundigen is het moeilijk om deze patiënten tóch eten te blijven aanbieden. Dat wordt door verpleegkundigen echt als zeuren ervaren. Dit kun je enigszins opvangen door heel servicegericht eten aan te bieden, in overleg met de diëtist afgepast op de patiënt, of op tijden dat de patiënt er zelf om vraagt. Zorg er bijvoorbeeld voor dat als een patiënt om drie uur ’s nachts om een bakje vla vraagt, hij dat ook kan krijgen.’

Waarom is screenen op ondervoeding bij opname zo belangrijk?
‘De winst van screening op ondervoeding bij opname is dat de ondervoede patiënt tijdig optimaal gevoed kan worden. Het streven is om bij minimaal 60% van de ondervoede patiënten op de vierde opnamedag genoeg eiwit te geven. Dit doel blijkt ambitieus en wordt door maar weinig ziekenhuizen gehaald. Voldoende voeding, en vooral eiwit, zou meer als medicijn gezien kunnen worden. Als eten niet gaat wordt er soms lang getwijfeld over sondevoeding omdat de belasting voor de patiënt groot is. Het is belangrijk om te realiseren dat te weinig eiwit bij ziekte en inactiviteit zorgt voor spiermassa verlies. Dit vermindert de conditie, het herstel en de gezondheidstoestand. Tijdige inzet van sondevoeding is zeker niet prettig voor de patiënt maar vaak noodzakelijk. Veel verpleegkundigen zien het als te belastend voor de patiënt en zetten het daarom pas laat in. De richtlijn ondervoeding geeft aan dat als een patiënt minder dan 75% van de eiwitbehoefte binnen krijgt, sondevoeding overwogen moet worden en dat als de patiënt minder dan 50% van de behoefte eet, sondevoeding echt geïndiceerd is.