Patiënt weigert eten of drinken: wat kun je doen?

1. Als ingrijpen of nalaten wordt overwogen

Soms eten en drinken patiënten niet meer voldoende. Anderen zijn niet (meer) in staat om via de mond drinken of eten tot zich te nemen. Dan kan het een oplossing zijn om hen kunstmatig vocht en/of voedsel toe te dienen. Die ingreep vraagt om een weloverwogen beslissing. Gaan we wel of niet over tot een infuus of sonde? In een later stadium kan een volgend dilemma zich voordoen: doorgaan met de behandeling of deze staken? Wat kun je doen?

• Houd de arts en de familie op de hoogte van de toestand van de patiënt. Als de patiënt wilsbekwaam is, mag je die informatie overigens alleen aan de familie doorgeven als de patiënt daarvoor toestemming heeft gegeven. Overleg dat van tevoren.

• Steun de patiënt en/of de familie en begeleid ze in deze moeilijke situatie. Je kunt in deze fase veel voor hen doen.

• Herhaal de informatie die de arts geeft. Vaak is het voor de familie en de patiënt moeilijk om alles in een keer in zich op te nemen.

• Houd goed in de gaten of er dingen zijn die de patiënt en/of zijn familie niet goed begrepen hebben. Misschien hebben zij behoefte aan meer informatie. Herhaal wat je weet en geef door aan de arts dat zij met vragen zitten. Regel desnoods een gesprek tussen hen.

• Begeleid en ondersteun de patiënt zonodig bij het accepteren van het naderende levenseinde. Blijf met hem in contact en vraag je zelf geregeld af wat je voor hem kunt betekenen in deze laatste levensfase.

• Blijf de patiënt de zorg en verzorging bieden die hij nodig heeft.

• Informeer de familieleden over het naderende levenseinde. Begeleid en ondersteun hen op de weg naar de acceptatie daarvan.

• Ondersteun de familie bij het zoeken naar mogelijkheden om actief betrokken te blijven in de zorg voor de patiënt.

• Informeer de familie over wat er wettelijk mogelijk is in situaties dat de zorgdrager zelf niet meer kan beslissen over het kunstmatig toedienen van vocht en/of voedsel. Wijs hen erop dat zij als vertegenwoordiger kunnen optreden en geef daar uitleg over.

2. Als eten en drinken niet (meer) aan de orde is

Het komt ook voor dat kunstmatig toedienen van vocht en voedsel helemaal niet aan de orde is. Er is bijvoorbeeld afgesproken met de patiënt dat dit niet zal gebeuren in de laatste levensfase. Bij andere mensen doet die kwestie zich helemaal niet voor. Zij glijden geleidelijk in het stervensproces, waarbij het normaal is dat de behoefte aan eten en drinken afneemt.

• Bied de patiënt geregeld iets te eten en drinken aan en kijk goed of hij dit wil. Help hem als hij iets wil eten of drinken. In sommige gevallen gaat de patiënt na verloop van tijd toch weer eten en/of drinken.

• Als de patiënt in de stervensfase is gekomen en niet meer eet of drinkt, zorg dan voor een goede verzorging. Houd

bijvoorbeeld de mondholte vochtig en reinig het gebit. Verzorg ook de lippen en de huid. Die verzorging is niet alleen prettig

voor de patiënt, maar ook voor de omgeving. Haal bijvoorbeeld opgedroogd slijm weg. En reinig eens extra het gebit als de

adem begint te ruiken.

• Voorkom decubitus. Weinig eten en drinken vergroot de kans dat de patiënt decubitus ontwikkelt. Dat geeft de patiënt onnodig veel pijn en overlast. Blijf dus alert en zet tijdig maatregelen in om decubitus te helpen voorkomen.

Uit de handreiking ‘Hoe ga je om met eten en drinken’, V&VN 2006