Verpleegkundige moeite met coachen zelfmanagement

Dit blijkt uit één van de deelstudies van het promotieonderzoek van Ada ter Maten-Speksnijder, docent Verpleegkunde aan Hogeschool Rotterdam en onderzoeker bij kenniscentrum Zorginnovatie. ‘Uit mijn onderzoek blijkt dat verpleegkundig specialisten zelfmanagement heel belangrijk vinden, en ze hier ook graag aan bijdragen. Maar uit de praktijk blijkt dat ze niet zo goed weten hoe ze dit moeten doen, waardoor de zelfmanagement juist eerder ontmoedigd wordt dan aangemoedigd.’

Patiënt serieus nemen

Als voorbeeld noemt ze een meisje dat vertelt aan de verpleegkundig specialist dat ze een foto heeft gemaakt van haar gezwollen hand. ‘Daarop zei de verpleegkundige: “Geef die straks maar aan de doktersassistent voor in je dossier”. Dat is een gemiste kans, want het is een ingang om te levelen met de patiënt, waardoor deze zich meer serieus genomen voelt, en gesterkt in zelfmanagement. Door deze opmerking krijgt de patiënt niet het gevoel dat ze een gelijkwaardige gesprekspartner is met de verpleegkundige, en dat gevoel is juist zo belangrijk bij het coachen van een patiënt in zelfmanagement.’

Tijdgebrek

Tijdgebrek speelt hier een belangrijke rol bij, stelt Ter Maten: ‘Op de zes poli’s waar ik onderzoek heb gedaan, zie je dat ze allemaal een strakke planning hebben. In korte tijd worden alle lichamelijke parameters nagegaan: kalium, temperatuur, heeft u voldoende geplast? Een lichamelijk onderzoek bij een reumapatiënt, het checken van een wond die niet helemaal dicht is… En dan moet je het als verpleegkundig specialist ook nog hebben over hoe de patiënt zo goed mogelijk kan leven met de ziekte. Hoe kan de patiënt ervoor zorgen dat de ziekte niet zijn leven bepaalt, maar een plek krijgt in zijn leven? De aandacht daarvoor komt in de knel door tijdgebrek.’

Kennis ontbreekt

Toch mag dat volgens Ter Maten geen excuus zijn. ‘Niet alleen tijd is een probleem, het ontbreekt de verpleegkundigen ook aan de tools. Zij hebben artsen als rolmodel, en dat zijn nu eenmaal mensen die snel zeggen wat de bedoeling is, en hoe het moet gebeuren. Als je als verpleegkundige in dezelfde rol gaat zitten bij een patiënt, ben je niet aan het coachen, maar je stelt je op als de alwetende hulpverlener. En dat is niet bevorderend voor de zelfmanagement.’ Ook in weinig tijd is het volgens Ter Maten mogelijk om zelfmanagement te stimuleren. Dat deed bijvoorbeeld de verpleegkundig specialist met de patiënt die haar ziekteverloop netjes had bijgehouden in een schriftje. ‘Die zei: “Wat goed van je, laten we dat eens samen bekijken.” Zo werd het schriftje geïntegreerd in het bespreken van de behandeling.’ De nadruk ligt volgens Ter Maten vooral bij de ziekte, en het genezen ervan, in plaats van ‘ziek zijn’. ‘Want bij chronische aandoeningen is er geen kans op genezing, dus is het belangrijk om te kijken hoe je samen met de patiënt de symptomen van de ziekte beheersbaar kunt houden, en er optimale kwaliteit van leven te behalen is.’

Hoe kun je als verpleegkundige zelfmanagement van de patiënt zoveel mogen coachen? Ada ter Maten heeft vier tips >>

Zelfmanagement is het individuele vermogen om goed om te gaan met symptomen, behandeling, lichamelijke en sociale consequenties en leefstijlaanpassingen wanneer je een chronische aandoening hebt. Vooral in de zorg aan mensen met een chronische ziekte is zelfmanagement uitgegroeid tot een belangrijk thema omdat zij voor de uitdaging staan om dit te realiseren. Door adequaat zelfmanagement leeft een patiënt langer, zijn er minder terugvalmomenten in de ziekte en gaat de kwaliteit van leven omhoog. Maar de keuzes die mensen met een chronische aandoening daarin maken, daar gaan zij zelf over en verpleegkundigen moeten hen hierbij zo goed mogelijk ondersteunen.