'Verpleegkundigen, wees alert op PICS'

Waar gaat het lectoraat zich mee bezig houden?

‘We gaan onderzoeken hoe we met revalidatie kunnen voorkomen dat patiënten tijdens een ziekenhuisopname achteruit gaan in hun dagelijks functioneren. Het gaat om een groep patiënten met complexe zorgproblematiek van wie bekend is dat zij langdurige lichamelijke en psychische klachten kunnen overhouden aan een ziekenhuisopname; onder anderen mensen die op de intensive care zijn opgenomen, een complexe operatie ondergaan en ouderen. We bekijken hoe deze patiënten optimaal begeleid kunnen worden voor, tijdens en na een opname.’

Wat is hierbij belangrijk bij patiënten die op de intensive care zijn opgenomen?

‘Sinds 2012 is bekend dat ic-patiënten met Post Intensive Care Syndrom (PICS) te maken kunnen hebben. Dit is dus nog een ontzettend onbekende ziekte onder verpleegkundigen. Ze hebben er niks over gehoord op de opleiding, en ook op de werkvloer is het vaak onbekend. Ik schat in dat misschien één op de tien verpleegkundigen weet wat PICS is.’

Wat is het dan?

‘PICS staat voor het Post Intensive Care Syndrome. Dat is een verzameling van symptomen waar een patiënt al na twee dagen opname op de ic al last van kan krijgen. Symptomen zijn onder andere spierzwakte, stress en hyperarrousal of juist apathie,  angst- en/of depressieklachten, en ongeveer twintig procent van de patiënten met PICS hebben klachten die gerelateerd zijn aan de Posttraumatische Stressstoornis (PTSS). Ze kunnen flashbacks hebben van de periode op de ic, die niet realistisch zijn, maar wel heel realistisch leken, omdat ze als onderdeel van een delier zijn opgetreden. Eén patiënt had bijvoorbeeld veel drains in haar buik, en die ervoer dat als allemaal spinnen die op het lichaam werden gezet om zieke afvalstoffen af te voeren. Een ander had voortdurend het idee dat de patiënten naast haar allemaal een voor een werden omgebracht door het infuus, en zij zou de volgende zijn. Deze emoties en klachten kunnen tot jaren na een ic opname blijven bestaan.’

Waarom wordt PICS zo snel over het hoofd gezien?

‘Omdat het vrij onbekend is onder verpleegkundigen, maar ook artsen en Arbo-artsen weten vaak niet van het bestaan af. Op de intensive care wordt het een steeds bekender fenomeen, maar erna gaan deze patiënten naar allerlei verschillende verpleegafdelingen. Daar “verdwijnen” ze tussen de andere patiënten, waardoor het nog minder snel gesignaleerd wordt. Op de afdeling chirurgie is het zorgpersoneel bijvoorbeeld voornamelijk bezig met het herstel van de operatie, niet met het feit dat de patiënt van de intensive care af komt en hier wellicht iets aan overgehouden heeft.’

Wat zijn de gevolgen voor de patiënt als PICS niet ontdekt wordt?

‘Dat de patiënt heel erg in het diepe gegooid wordt op het moment dat hij naar huis gaat. Het is ook heel onlogisch eigenlijk: op de ic wordt alles in het werk gesteld om de patiënt te laten overleven, maar na ontslag wordt de patiënt min of meer aan zijn lot overgelaten. Als PICS niet ontdekt wordt, kunnen patiënten hier erg veel last van houden. De helft van de patiënten is na een jaar nog niet volledig aan het werk. Als PICS tijdig gesignaleerd wordt, kan er vroeg geanticipeerd kan worden met een revalidatieproject, fysiotherapie, maatschappelijk werk, psychologie, ergotherapie en logopedie.’

Is er behalve signaleren nog meer dat verpleegkundigen kunnen doen?

‘Het is ontzettend belangrijk dat een patiënt het gevoel heeft dat hij vooruitgang boekt, hoe minuscuul ook. Probeer hier creatief in te zijn. Zet hem rechtop in bed, of nog liever in een stoel, en vraag bezoek om een wandeling te maken of een spelletje te doen. Verpleegkundigen vergeten wel eens dat iemand die op de ic heeft gelegen ontzettend verzwakt is: icu acquired weakness, oftewel op de intensive care verworven spierzwakte. Daardoor hebben verpleegkundigen de neiging om de patiënt langer op bed te laten liggen dan nodig is, want om aan te sterken moet je bewegen. Daarnaast is het goed voor de psyche van de patiënt als hij merkt dat hij zijn autonomie weer terugkrijgt, wat helpt bij het revalidatieproces. Dus overleg met de fysiotherapeut welke ondersteuning de patiënt hierbij nodig heeft.’

Dus zo snel mogelijk uit bed met de patiënt?

‘Ja zeker. Vaak is de dagelijkse discussie: halen we de patiënt wel of niet uit bed? Tegenwoordig draaien veel ziekenhuizen het om: we halen iedereen uit bed, tenzij er gegronde redenen zijn om het niet te doen. Dat heeft een enorme omslag teweeg gebracht onder het personeel, en is het herstel van veel patiënten alleen maar ten goede gekomen.’