Wel of niet intermitterend katheteriseren bij een retentieblaas?

Wat is beter bij een post-op patiënt met een retentieblaas: intermitterend katheteriseren of een verblijfskatheter?

Casus
Een jonge man heeft postoperatief een retentieblaas. Je overlegt met een collega, want je weet niet goed of er een urinekatheter ingebracht moet worden of dat het beter is intermitterend te katheteriseren. Jij denkt dat het laatste het beste is, omdat het slechts voor korte duur zal zijn en omdat er geen pathologie ten grondslag ligt aan het niet kunnen plassen. Maar zeker van je zaak ben je niet.

1 Formuleer je vraag
(P=patiënt of probleem, I=interventie, C=vergelijking en O=uitkomst)
P Patiënt postoperatief
I Intermitterend katheteriseren
C Verblijfskatheter
O Urineweginfectie, patiëntencomfort, kosten

Stap 2a. Zoekstrategie
Gezocht in de databases van het Kwaliteitsinstituut voor de gezondheidszorg CBO en WIP (Werkgroep Infectie Preventie) op urineweginfectie, katheteriseren. In PubMed en de Cochrane database op urinary tractinfection, intermittent catheterisation, indwelling catheterisation.2

Stap 2b. Opbrengst zoekstrategie
De WIP geeft een samenvatting van een Systematic Review (SR) over het gebruik van een verblijfskatheter versus een suprabubische katheter en een verblijfskatheter versus intermitterend katheteriseren.3 Cochrane biedt de volledige SR over dezelfde vergelijkingen.4 En in PubMed vonden we de oorspronkelijke gerandomiseerde onderzoeken (RCT’s) die opgenomen zijn in bovenstaande SR.4 We besloten deze laatste kritisch te beoordelen.

Stap 3a. Beoordeling methode
De SR4 is helder beschreven. De beoordeling van de RCT’s is door twee onafhankelijke reviewers gedaan. Zij hanteerden expliciete in- en exclusiecriteria en de wijze waarop ze consensus bereikten staat beschreven. Met de zoekactie vonden zij acht RCT’s waarvan er bij nader inzien drie relevant bleken voor de vraagstelling. Het verschil tussen een verblijfskatheter en intermitterend katheteriseren is beschreven met het oog op bacteriurie en kosten. De oorspronkelijke RCT’s waren voldoende vergelijkbaar (zowel klinisch als statistisch) waardoor de reviewers terecht één algemene schatting van het effect hebben kunnen berekenen (poolen). Wat betreft de individuele kwaliteit van de RCT’s valt de kanttekening te maken dat twee van de drie niet op juiste wijze zijn gerandomiseerd. Ook was er in één RCT dertig procent loss-to follow-up, ofwel uitval. In een andere RCT was dat twaalf procent. De reden van de vele uitvallers is niet beschreven.

3b Beoordeling resultaten
Met de SR is een beperkt aantal onderzoeken gevonden om het verschil in bacteriurie en kosten tussen een verblijfskatheter en intermitterend katheteriseren aan te kunnen tonen. Toch kunnen we de conclusie trekken dat er significant meer bacteriurie voorkomt bij gebruik van de verblijfskatheter; bijna driemaal zo vaak. De reviewers merken hierover op dat een positief urinesediment gebruikt werd om een infectie aan te tonen. Een dergelijk positief sediment geeft alleen kolonisatie aan. Pyuria (pus in de urine) zou pas echt blaaskolonisatie aantonen. Het zou kunnen zijn dat waar uitgegaan wordt van blaasinfectie er eigenlijk alleen sprake was van kolonisatie.
Uit de SR bleek dat in de intermitterend gekatheteriseerde groep veel postoperatieve patiënten helemaal niet of soms maar eenmalig gekatheteriseerd hoefden te worden. De reviewers maken de kanttekening dat intermitterend katheteriseren tijdrovender is en geassocieerd wordt met discomfort.
In twee studies werden de kosten vergeleken en de verblijfskatheter blijkt kosteneffectiever.

4 Conclusie en toepassing
Op basis van het best beschikbare bewijs lijkt het aan te bevelen bij patiënten bij wie peri-operatief geen verblijfskatheter is ingebracht en die postoperatief wel een retentieblaas hebben, te starten met intermitterend katheteriseren. Het bewijs is weliswaar beperkt, maar er is aangetoond dat er minder infecties voorkomen in de groep intermitterend gekatheteriseerde patiënten. Het intermitterend katheteriseren is echter wel duurder dan een verblijfskatheter. De reviewers concluderen dat meer gedegen onderzoek nodig is naar het gebruik van verblijfskatheters versus intermitterend katheteriseren.

5. Evaluatie
Bovenstaande conclusie wordt op dit moment op verschillende afdelingen en niveaus besproken.

Ja. Pas intermitterend katheteriseren toe bij patiënten met een retentieblaas bij wie geen verblijfskatheter is ingebracht na een ongecompliceerde operatie.

tekst: Lotte Verweij, Carla van Elzelingen1

Noten
1. Lotte Verweij, seniorverpleegkundige neurochirurgie en Carla van Elzelingen, ziekenhuishygiënist, beiden werkzaam in het Academisch Medisch Centrum Amsterdam en beiden student master evidence-based practice.
2. www.wip.nl, www.cbo.nl, www.pubmed.gov, www.cochrane.nl.
3. Niël-Weise BS, van den Broek PJ. Urinary catheter policies for short term bladder drainage in adults. Abstract, WIP.
4. Niël-Weise BS, van den Broek PJ. Urinary catheter policies for short-term bladder drainage in adults. Cochrane Database of Systematic Reviews 2005, Issue 3.