Zelfmanagement en zorggebruik: geen 1-op-1 relatie

In samenwerking met zorgverzekeraar Achmea onderzocht het Nivel het verband tussen de zelfmanagementvaardigheden van bij Achmea verzekerde diabetespatiënten en hun zorggebruik en zorgkosten.  Voor het meten van de zelfmanagementvaardigheden gebruikte Nivel de Patiënt Activation Measure (PAM). De PAM meet hoe patiënten hun kennis en vaardigheden inschatten om met hun ziekte om te gaan en hun vertrouwen daarin. Patiënten kunnen hierbij scoren van niveau 1 (weinig vaardigheid) tot niveau 4 (grote vaardigheid). Achmea nam deel aan het onderzoek om antwoord te krijgen op de vraag of een score op de PAM een goede voorspeller is van de zorgkosten die iemand gaat maken en omgekeerd: of de zorgkosten die een verzekerde maakt, iets zeggen over zijn zelfmanagementvaardigheden. Dit blijkt niet een-op-een te kunnen.

Opleidingsniveau

Het onderzoek wijst weliswaar uit dat de patiënten in het laagste PAM-niveau (niveau 1) tussen de 1500 en 2000 euro per jaar meer aan zorgkosten maken, binnen de basisverzekering. Maar er is geen directe significante relatie tussen het PAM-niveau en de zorgkosten: de verschillen zijn vooral het gevolg van demografische kenmerken zoals opleidingsniveau, leeftijd en bijkomende gezondheidsproblemen. Mensen met een lagere opleiding en mensen die hun gezondheid als relatief slecht ervaren, maken het meest gebruik van zorg en zij maken de meeste kosten. Uit het onderzoek blijkt wel een significante samenhang tussen de PAM-score en demografische kenmerken: ouderen, mensen met een lage opleiding, uit een lagere sociale klasse, met meerdere beperkingen en aandoeningen en een slechtere gezondheid blijken minder in staat tot zelfmanagement.

Toegang tot zorg

De uitkomsten wijzen erop dat er een grote variatie is in de zorgkosten van diabetespatiënten binnen hetzelfde PAM-niveau. Het is bijvoorbeeld zeer waarschijnlijk dat er in de laagste groep ook patiënten zijn die weinig kosten maken omdat ze te weinig kennis en vaardigheden hebben om toegang te krijgen tot de zorg zij nodig hebben, zo redeneren de Nivel-onderzoekers. Wat verder meespeelt is dat de kosten die onder de aanvullende verzekering vallen, niet zijn meegenomen. Bij diabeteszorg gaat het om niet-standaard zorg zoals cursussen, teststrips voor het bepalen van de bloedglucose voor niet-insuline gebruikers en uitgebreidere dieetadvisering en voetzorg.

Meerwaarde PAM

Nivel-onderzoeker Michelle Hendriks ziet niettemin een duidelijke meerwaarde van de PAM: ‘De PAM kan helpen die groepen mensen te identificeren die extra ondersteuning nodig hebben bij zelfmanagement. De lijst bestaat uit slechts 13 vragen en is makkelijk toe te passen. Mensen met het laagste PAM-niveau kunnen extra aandacht gebruiken. Zelfmanagementondersteuning zou hen vooral moeten helpen in te zien dat ze een belangrijke rol kunnen spelen in hun eigen zorg en ze motiveren deze rol ook op te pakken.’

Zorgverzekeraar

Op de vraag wat Achmea met de resultaten wil doen antwoordt Femke Theunissen, woordvoerder van de verzekeraar:
‘Dit onderzoek bevestigt de gedachte dat de laagst scorende groep inderdaad meer zelfmanagementondersteuning behoeft. Gerichte interventies zullen zeker uitgebreid worden in de aanvullende verzekering. Ook zal in de contractering met zorgverleners en dan vooral in de 1ste lijn,  meer aandacht besteed worden aan de inzet en uitwerking van zelfmanagement. Daarbij geldt dat ook de zorgverleners gefaciliteerd worden om zelfmanagement mogelijk te maken.
Er zijn al lopende trajecten waarin deze bevindingen worden meegenomen. Denk bijvoorbeeld aan de oprichting van de Coöperatie Zelfzorg Ondersteund! waar patiënten, zorgaanbieders en verzekeraars samenwerken aan het binnen drie jaar op grote schaal implementeren van ondersteunde zelfzorg. De PAM score in combinatie met een persoonlijk ondersteuningsplan zijn middelen die leiden naar persoonsgerichte zorg of zorg op maat. Dit leidt uiteindelijk tot een hogere kwaliteit van leven en minder (professionele) zorgvraag.’