Blog Paul: 'Fysiotherapie hoort soms bij palliatieve fase'

Als spreker over beslissingen rond het levenseinde op het jaarlijkse FysioCongres© 2014 dat onlangs werd gehouden, vroeg ik me af waarom mensen met een levensbedreigende aandoening in de palliatieve fase nauwelijks ondersteuning van fysiotherapeuten krijgen. Terwijl er zoveel winst te halen is. Het antwoord kwam van oedeem- en oncologiefysiotherapeut Marion van den Boogaard, lid van de Werkgroep fysiotherapie en palliatieve zorg van het Netwerk Palliatieve Zorg Midden Nederland.

Bij aanvang van de palliatieve fase, als er een levensbedreigende aandoening is vastgesteld aan de gevolgen waarvan de patiënt zal komen te overlijden, zijn er in veel gevallen nog mogelijkheden tot een ziektegerichte benadering. Er zijn voor de fysiotherapeut mogelijkheden om de patiënt te trainen om lichamelijke functies en activiteiten –zo lang mogelijk– in stand te houden. Dat is bijvoorbeeld het geval bij mevrouw Roelofs. Zes jaar nadat zij in opzet curatief voor borstkanker werd behandeld, zijn er metastasen in botten en lever gevonden. Palliatieve chemotherapie en radiotherapie eisten hun tol in de vorm van vermoeidheid, neuropathische pijn in voeten en handen en verlies van conditie. Door kracht- en conditietraining door een fysiotherapeut was mevrouw in staat om nog met haar vriendinnen wandeltochten te ondernemen. Door voortschrijdende ziekte namen de klachten toe. Door een heupfractuur en wervelmetastasen kon mevrouw Roelofs alleen met krukken lopen en kreeg zij massage voor de pijn en mobiliteitstraining. In de laatste levensfase kon de fysiotherapeut mevrouw ondersteunen met houdingsadviezen en  massage tegen de pijn, manuele lymfedrainage van oedeem in haar been, ademhalingsoefeningen om benauwdheid te verminderen en ontspanningsoefeningen ter verlichting van de emotionele en spirituele last in het zicht van de naderende dood.

Als verpleegkundige in de palliatieve thuiszorg wordt bij veel van mijn cliënten de meerwaarde van fysiotherapie over het hoofd gezien. Bij patiënten met kanker, COPD, hartfalen en neurologische aandoeningen, zoals A.L.S. en Parkinson, in de palliatieve fase kan fysiotherapie de kwaliteit van leven bevorderen. Verpleegkundigen en verzorgenden kunnen de behandelend arts wijzen op de mogelijkheden van fysiotherapie. Ook als de patiënt niet meer in staat is de fysiotherapeutische praktijk te bezoeken kan fysiotherapie thuis uitkomst bieden. De fysiotherapeut heeft mij en mijn collega’s, en ook de mantelzorgers goede adviezen en instructies geboden voor bijvoorbeeld dagelijkse oefeningen, massage, houding en transfers.

In 2011 heeft de ‘Werkgroep fysiotherapie en palliatieve zorg’ van het netwerk ‘Fysiotherapie & Oncologie Midden-Nederland een handreiking geschreven die is overgenomen in de richtlijnen palliatieve zorg van het IKNL.  De handreiking stelt dat “het accent van de fysiotherapeutische behandeling in de palliatieve fase geleidelijk zal verschuiven van revalidatie en rehabilitatie naar ondersteunende zorg  en bestrijding van symptomen. In de praktijk zijn de verschillende behandelvormen met elkaar verweven. Ze sluiten elkaar nooit uit en worden ook vaak tegelijk toegepast. (zie figuur 1)”.

In de palliatieve zorg is multidisciplinaire samenwerking van doorslaggevend belang. Zo kan samenwerking tussen fysiotherapeuten en verpleegkundigen & verzorgenden leiden tot een betere zorg voor patiënten in een palliatief zorgtraject. Tijdens het FysioCongres© 2014 werd dit nog eens benadrukt. Vanuit een gemeenschappelijke visie dat palliatieve zorg een benadering is die de kwaliteit van leven probeert te verbeteren, is de gemeenschappelijke noemer van alle zorgverleners in de palliatieve zorg in de eerste plaats het geven van aandacht en zorgen voor nabijheid aan de patiënt en diens naasten (zie Zorgmodule palliatieve zorg, CBO, 2013). Dat betekent ook meer aandacht voor de behandelmogelijkheden van andere disciplines, zoals de fysiotherapeut.

Verwarring rond palliatieve sedatie

‘Palliatieve sedatie staat gelijk aan slapen.’ Dat denken veel familieleden van cliënten in de stervensfase. Door wie ontstaat deze verwarring? Huisartsen. Specialisten. Verpleegkundigen. Lees hier waarom >>>