Weer een resistente superbacterie? 5 vragen over ESBL

1. Wat is ESBL precies?
ESBL is de afkorting van Extended Spectrum Beta-Lactamase, een enzym dat door enkele darmbacteriën wordt geproduceerd in de darm. De producenten zijn onder andere de bacterie E. Coli en Klebsiella pneumoniae, die bij gezonde mensen onschadelijk zijn. Bij zieke mensen kunnen ze infecties veroorzaken, zoals urineweginfecties of longontstekingen. Als deze bacteriën het enzym ESBL produceren, is de bacteriële infectie moeilijk te behandelen: ESBL is namelijk in staat om antibiotica af te breken. Het gaat voornamelijk om penicillines en cefalosporines.

2. Hoe gevaarlijk is ESBL?
Voor gezonde mensen is ESBL ongevaarlijk, maar voor wie een infectie én ESBL-enzymen in de darmen heeft, is het een erg vervelende en riskante bijkomstigheid. De infectie is immers moeilijk te bestrijden vanwege de resistentie van ESBL tegen veel antibiotica. Arts-microbioloog Miquel Ekkelenkamp meldt in NRC Handelsblad dat alleen meropenem= nog inzetbaar is bij mensen met ESBL en een infectie(1). Andere antibiotica hebben geen effect. 

3. Hoe groot is het probleem eigenlijk?
In de afgelopen vijf jaar is het aantal mensen dat in ziekenhuizen belandt met een ernstige infectie en ESBL enorm gestegen, blijkt uit meldingen van artsen en microbiologen.1 De Nederlandse ziekenhuizen hebben naar schatting elk jaar te maken met tweehonderd mensen met een ernstige sepsis door ESBL. Er zijn nog eens 250 patiënten ziek door ESBL: zij kampen vooral met lastig te genezen nierbekken- of galwegontsteking. Duizenden patiënten melden zich jaarlijks bij de huisarts met een ‘simpele’ blaasontsteking met ESBL. Naar schatting overlijden er honderd Nederlanders per jaar ten gevolge van een infectie met ESBL(1). In 2008 was in de Belgische ziekenhuizen bijna zes procent van de E.coli-bacteriën en bijna acht procent van de Klebsiella-bacteriën die getest werden ESBL-positief; naar schatting is in België tussen de tien en vijftien procent van de mensen drager van ESBL(2). In Nederland en België zijn overheid, veehouderij en biologen druk bezig met het zoeken naar oplossingen.

4. Wat veroorzaakt de toename van ESBL-besmettingen?
Kippenvlees is vermoedelijk de grootste veroorzaker van de verspreiding van ESBL. Bijna 88 procent van het kippenvlees in de winkels bevat ESBL, net als zo’n 19 procent van het rund- en varkensvlees(1). Vooral in de pluimveehouderij gaan veel (illegale) antibiotica om: om ziektes te voorkomen, krijgen de kippen antibiotica toegediend. Dit massale gebruik leidt nu tot steeds meer resistente bacteriën. Het RIVM doet momenteel onderzoek naar de gevolgen van de bio-industrie voor de volksgezondheid. Onderzoekers hebben al wel ontdekt dat er genetische overeenkomsten zijn tussen ESBL bij dieren en bij mensen.

5. Wat kan ik als verpleegkundige doen om verspreiding te voorkomen?
ESBL verspreidt zich van mens op mens via bijvoorbeeld slijm, ontlasting en urine. Een goede handhygiëne is dan ook belangrijk voor wie met mensen werkt. ESBL is ook van dier op mens overdraagbaar: contact met rauw vlees (met name kip) kan tot verspreiding leiden. Het verhitten van vlees op een hoge temperatuur maakt ESBL onschadelijk. Is er een patiënt met ESBL op de afdeling, ga dan zo snel mogelijk over op isolatieverpleging. In de meeste gevallen is contactisolatie voldoende: een sluis en luchtbehandeling (zoals bij MRSA) is niet noodzakelijk.(3) Het is belangrijk te weten dat iemand die besmet is met ESBL, dat soms nog maanden tot een jaar kan zijn(4).

Bronnen:
1 Santen H van, ‘ESBL Komt’, NRC Handelsblad, Wetenschapskatern, 24 en 25 april 2010
2 Van de Brink, R., ‘Een tikkende tijdbom’, De Standaard, 17 april 2010
3 www.wip.nl
4 Consumentenbond.nl > alles over ESBL –
5. Santen H van, ‘Kippenbacterie kan nu overal tegen’, NRC Next, 2 april 2010,  – www.rivm.nl
6. Zembla, uitzending 12 april 2010, ‘Bestrijding antibioticaresistentie te laat’