6 Vragen over borstkanker door de nachtdienst

Bureau Beroepsziekten van de FNV onderzoekt 26 zaken van vrouwen die jarenlang nachtwerk hebben gedaan en borstkanker hebben gekregen. Mogelijk leiden vijf zaken tot schadeclaims. Maar is er écht een risico en waar heb je als verpleegkundige dan recht op?

1 Waarom is er nu discussie over borstkanker door nachtwerk?
De discussie over een mogelijk verband tussen borstkanker en het langdurig verrichten van nachtwerk begon in Nederland in 2006. De Gezondheidsraad kwam toen met het signaleringsrapport ‘Nachtwerk en borstkanker: een oorzakelijk verband?’1 Hierin werd gewaarschuwd voor een mogelijk verband, maar helder werd niet hoe langdurige nachtarbeid borstkanker zou kunnen veroorzaken. Tot op heden is het oorzakelijke verband ook nog niet aangetoond. Eind 2008 werd bekend dat in Denemarken schadevergoeding is betaald aan vrouwen met borstkanker die jarenlang nachtarbeid hebben gedaan. Dit was de aanleiding voor Bureau Beroepsziekten van de FNV om te onderzoeken of dit ook in Nederland mogelijk is. De FNV riep mensen met borstkanker op zich te melden. Zo’n vijfhonderd vrouwen en enkele mannen gaven hier gehoor aan. Daarvan werkte zestig procent in de zorg. In Vlaanderen zijn geen studies beschikbaar en loopt er ook geen onderzoek naar de relatie tussen nachtwerk en borstkanker. De problematiek werd in februari wel in het Vlaamse Parlement aangekaart door Veerle Heeren, minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Besloten is het rapport van de International Agency for Research on Cancer van de Wereldgezondheidsorganisatie af te wachten. 

2 Ik heb jarenlang nachtdiensten gedraaid. Moet ik me nu zorgen gaan maken?
Uit het rapport van de Gezondheidsraad is gebleken dat het risico op borstkanker toeneemt na langdurige nachtarbeid. Dat geeft aan dat het een serieus aandachtspunt is. Het is belangrijk je daarvan bewust te zijn. Neem bij twijfel altijd contact op met je huisarts.

3 Kan ik nachtdiensten nu weigeren?
Het draaien van nachtdiensten binnen de verpleging is inherent aan het vak. Dus weigeren is geen optie. Wel kun je kijken of je de omstandigheden kunt veranderen. Kijk goed naar de aard van je nachtdiensten; naar het rooster en bijvoorbeeld het aantal nachtdiensten dat je draait. Gunstige roosters zijn roosters die snel roteren met weinig nachtdiensten achter elkaar. En die met de klok mee roteren. Dat wil zeggen in een volgorde van ochtenddiensten, avonddiensten, nachtdiensten en daarna een paar dagen vrij. Beperk het aantal opeenvolgende nachtdiensten zoveel mogelijk, omdat je dan het bioritme minder verstoort. In de verpleging zijn er van oudsher veel mensen die zweren bij een nachtdienst van een week achter elkaar. Als je veel nachtdiensten achter elkaar draait is het de moeite waard om te experimenteren met verlichting op de werkvloer. Dat wordt de laatste tijd in toenemende mate gedaan. Nauwkeurig afgestelde verlichting maakt het mogelijk je bioritme te verschuiven. Dat moet wel onder deskundige begeleiding gebeuren, anders kan het averechts uitpakken.

4 Kan ik nachtdiensten weigeren als ik borstkanker heb gehad?
Gekeken moet worden of andere omstandigheden (leeftijd, erfelijke aanleg, consumptiepatroon) de ziekte kunnen hebben veroorzaakt. Als er geen andere omstandigheden aanwezig zijn en je hebt langdurig nachtarbeid verricht, is het aannemelijk dat het werk de oorzaak is voor de aandoening. Volgens de Arbeidstijdenwet is de werkgever verplicht om de verpleegkundige die gezondheidsproblemen heeft als gevolg van de nachtdiensten, uit de nachtdienst te halen. Factor van betekenis is het risico op het terugkomen van de ziekte. Uiteraard zal gekeken moeten worden naar de organisatorische mogelijkheden en wat je redelijkerwijs van de werkgever kunt verwachten.

5  Hoe kun je in aanmerking komen voor schadevergoeding als het oorzakelijk verband niet is aangetoond?
In Nederland moet je voor de rechter aannemelijk kunnen maken dat het werk mede de oorzaak is van de ziekte. Omdat een oorzakelijk verband nog niet wetenschappelijk is aangetoond is het moeilijk dit aannemelijk te maken. Maar als blijkt dat andere oorzaken voor het ontstaan van borstkanker zijn uitgesloten en er ook geen andere risicofactor is, zou je kunnen zeggen dat dit voor vijftig procent aannemelijk is. En dan kun je de rechter verzoeken om een procentuele schadevergoeding. Als ook blijkt dat de werkgever de nachtarbeid slecht heeft georganiseerd of niet heeft willen ingaan op verzoeken van de werknemer om uit de nachtdienst te gaan, kan de werkgever aansprakelijk worden gesteld.

6 Ik ben geen lid van de FNV maar wil wel in aanmerking komen voor schadevergoeding. Waar kan ik dan terecht?
Wat Bureau Beroepsziekten van de FNV doet is procederen en de FNV procedeert niet voor mensen die geen lid zijn. Wil je toch in aanmerking komen voor schadevergoeding, schakel dan zelf een advocaat in. Als er eenmaal door de FNV is ‘bewezen’ dat borstkanker bij langdurige nachtarbeid een ‘beroepsziekte’ is, zullen ook niet-leden hier op de lange termijn van kunnen profiteren. Vlaamse verpleegkundigen die menen slachtoffer te zijn van een beroepsziekte kunnen een aanvraag richten aan het Fonds voor Beroepsziekten. 4 Medische en technische adviseurs van het Fonds zullen de aanvraag onderzoeken. Als blijkt dat het inderdaad gaat om een beroepsziekte zal het Fonds preventieve maatregelen voorstellen, bijvoorbeeld de medewerker uit de nachtdienst halen of overgaan tot schadevergoeding.

Incidentie van borstkanker in Nederland en Vlaanderen
De gemiddelde incidentie van borstkanker in Nederland is 120 per honderdduizend vrouwen per jaar.1 Proportioneel gezien komt borstkanker in geen enkel ander land van de Europese Unie vaker voor dan in België. Dat blijkt uit statistieken die de Europese Commissie vorig jaar heeft gepubliceerd. In 2006 telde België 138 gevallen van borstkanker per honderdduizend vrouwen en overleden gemiddeld 33,5 op honderdduizend vrouwen als gevolg van borstkanker. (3)

‘Prospectief onderzoek is nodig om het verband echt aan te tonen’
‘Het is terecht dat vrouwen die borstkanker hebben gehad zich zorgen maken het nog een keer te krijgen. Ze hebben nou eenmaal, net als vrouwen met veel borstkanker in de familie, een verhoogd risico. Als ze dan de bekende risicofactoren vermijden – niet teveel alcohol, geen gewichtstoename, veel bewegen – kan ik me voorstellen dat ze ook een mogelijke risicofactor als nachtwerken willen beperken. Alleen is uit de studies tot nu toe niet duidelijk dat het een echte oorzaak is, en wat voor soort nachtwerk het risico zou verhogen. Hebben vrouwen die langdurig nachtwerk doen al niet een iets hoger risico vanwege hun natuurlijke bioritme, of omdat ze vaker kinderloos zijn? Gaat het om een half jaar, tien jaar, dertig jaar of meer? Kortom, het is volgens mij wel een goed idee om in Nederland een goed gecontroleerd prospectief onderzoek te doen. Hierbij kun je natuurlijk heel goed gebruikmaken van de vele verpleegkundigen die nu langdurig nachtdiensten draaien en die zich al aangemeld hebben bij de FNV. Zelf val ik onder de categorie verpleegkundigen die langdurig, meer dan tien jaar, nachtdiensten hebben gedraaid en zou graag aan een dergelijk onderzoek meedoen. Ik maak mij in ieder geval geen zorgen over het mogelijke verhoogd risico zolang het nog niet wetenschappelijk bewezen is.’

Met dank aan Sam Groen, adviseur arbeidstijden FNV Bondgenoten (NL), Jan Vande Moortel (B), jurist, Inge Eekhout, Nurse Practitioner Mammacare, NKI-AVL Amsterdam

Noten en meer informatie
1. Nachtwerk en borstkanker: een oorzakelijk verband? Gezondheidsraad, 29 juni 2006
2. Groen, S., Warning J., Kleine uurtjes, grote risico’s. Utrecht/Amsterdam/Zoetermeer, Bureau Beroepsziekten FNV, april 2009
3. www.belgium.be > zoek op borstkanker
4. www.fmp-fbz.fgov.be;  www.bbzfnv.nl