Film over psychiatrie: 'Elektroshocks zonder verdoving'

In de film komen de gepensioneerde psychiatrisch verpleegkundigen Johan Oosterbaan (83) en Cas Manshanden (80) aan het woord, die momenteel als gids mensen rondleiden in de kelders van Museum Sint Willibrordus in Heiloo. Manshanden werkte hier 36 jaar lang, tot zijn pensionering in 1995. Hij maakte de ontwikkelingen in de psychiatrie van nabij mee. ‘Ik het begin van mijn carrière was ik vooral bezig met oppas spelen. Ik begon in 1953 met mijn opleiding in Huize Voorburg in Vught. Destijds werden alle mensen die niet normaal konden meedraaien met de maatschappij bij elkaar gezet. Dus dementerenden, verstandelijk beperken, schizofrenen, psychopaten, tbs’ers, het liep allemaal door elkaar heen, en de groepen waren vaak 60 man groot. Die sliepen allemaal in één lange slaapzaal, en leefden ook in één grote woonkamer.’ Door de jaren heen werden de groepen kleiner, en de verschillende aandoeningen gegroepeerd. ‘Mijn leukste tijd beleefde ik met de verstandelijk beperkten, die destijds “zwakzinnigen” werden genoemd. Dat waren prachtige kerels, waar je mee kon lachen. Het psychiatrisch leed was ook niet zo groot bij hen, ze hadden het niveau van een kind.’

Zelf bepalen wanneer patiënt gesepareerd wordt

De belangrijkste ontwikkeling in de psychiatrie vond Manshanden de stappen die werden gezet met de medicatie. ‘Orde en regelmaat, dat was belangrijk in de inrichting vroeger. Als patiënten uit de pas liepen, moest je ze als verpleegkundige weer in het gareel krijgen. Dat liep wel eens op een knokpartij uit. Met de komst van de medicatie werden ze veel kalmer, en werd de zorg ook humaner. De patiënt kwam meer centraal te staan, en als verpleegkundige werd het meer je taak om de zelfredzaamheid van de patiënt te vergroten. Dat was interessant en leerzaam, maar maakte het werk soms ook lastiger. Want het kost meer tijd, en patiënten konden verpleegkundigen nogal tegen elkaar uitspelen.’ Ook herinnert Manshanden zich hoe het klimaat rondom het  fixeren humaner werd: ‘In het begin mocht je als verpleegkundige zelf bepalen dat een patiënt naar de separeer moest. Achteraf rapporteerde je dat aan de arts. Tegenwoordig moet je van tevoren van veel kanten toestemming hebben om een patiënt te isoleren. Veel humaner.’

Elektroshocktherapie zonder verdoving

Er zijn door de jaren heen veel verschillende therapiën gekomen en gegaan: arbeidstherapie, insulinecomakuren, elektroshocks, de film ‘OPGENOMEN’ besteed er allemaal aandacht aan. De elektroshocktherapie maakte de meeste indruk op Manshanden. ‘Vroeger waren er twee keer in de week zo’n tien patiënten die dit ondergingen. Zonder narcose. Dat zag er erg schokkend uit. De patiënt kreeg veel krampen, schudde met het hoofd, begon te slaan met de armen. Je keek toe hoe iemand letterlijk geëlektrocuteerd werd. Het werd voornamelijk gedaan bij mensen met schizofrenie. Later werd duidelijk dat zij helemaal geen baat hadden bij elektroshocks. Nu gebeurt dit alleen nog bij mensen met een endogene depressie, als laatste redmiddel.’ Manshanden vindt dat iedereen de film zou moeten zien: ‘Het geeft een mooi beeld van hoe het vroeger was, en hoe de psychiatrie zich heeft ontwikkeld. Er gaan heel wat horrorverhalen rond over de psychiatrie van toen, in deze film kun je zien hoe het écht was.’

TvZ mag één exemplaar van deze dvd verloten. Winnen? Mail dan naar redactie.tvz@bsl.nl ovv ‘OPGENOMEN’ en omschrijf je mooiste ervaring met een psychiatrisch patiënt. 

De film ‘OPGENOMEN, psychiatrie zoals het vroeger was’ is voor € 14,95 te koop in Het Dolhuys in Haarlem, of te bestellen via mediatheek@hetdolhuys.nl.