Veel studenten – en ook gediplomeerde verpleegkundigen – hebben er last van; pre-shift anxiety of plankenkoorts voordat je je dienst in gaat. De angst en de stress die je ervaart gaan vanzelf over als je aan het werk bent, maar vervelend is het wel. Wat doe je eraan?
‘Pre-shift anxiety is vervelend, maar je kunt er iets aan doen’
Luister ook naar de podcastZo word je gelukkig in je werk, ook als het soms tegenzit
Kijk ook naar deze aflevering van Nursing Web-tvGoed slapen, hoe doe je dat als verpleegkundige?
Een dag voordat Maite de Smidt, derdejaars hbo-v student, aan haar dagdienst in het stageziekenhuis begint, is het al onrustig in haar hoofd. Heeft ze wel voldoende aan haar leerdoelen gewerkt? Wat voor patiënten zal ze krijgen, zullen er onverwachte dingen gebeuren?
‘Naarmate de dag vordert begint het steeds meer in mijn hoofd te malen,’ vertelt ze in gastblog. ‘‘s Avonds bereikt het zijn hoogtepunt. Het lukt niet om het piekeren te stoppen; probeer dan maar eens in slaap te komen. En de wekker gaat straks alweer zo vroeg.’
De Smidt denkt dat ze de enige is. Andere studenten hoort ze er niet over. Ze begint aan zichzelf te twijfelen. ‘Hoor ik mijzelf wel zo te voelen?’ Ze maakt van het onderwerp een onderzoeksopdracht op school en houdt een enquête onder haar collega-studenten.
Wat blijkt? 90% van de 30 geïnterviewde studenten ervaart hetzelfde. Ze hebben allemaal last van pre-shift anxiety; de angst of lichte paniek die je ervaart voordat je aan je werk begint.
Plankenkoorts
‘Je kunt het ook plankenkoorts noemen,’ zegt psycholoog Huub Buijssen. ‘De helft van de beroepsbevolking heeft er last van. Niet alleen acteurs en musici voor een optreden, maar ook buschauffeurs of politieagenten.
Het gaat om beroepen waarin je verantwoordelijkheid draagt, iets betekent en moet presteren.’ Dat geldt dus zeker ook voor verpleegkundigen die verantwoordelijk zijn voor kwetsbare mensen en vaak onder druk werken.
Maar volgens Buijssen is een zekere spanning voordat je de dienst in gaat niet per se slecht. ‘Integendeel. Het is een goed teken. Je voelt je verantwoordelijk. En de angst heeft een functie, het zorgt ervoor dat je beter gaat presteren.’
Bovendien gaat het vanzelf over. ‘De eerste 10 minuten op je werk zijn misschien even lastig, daar moet je doorheen, maar daarna ben je de angst kwijt.’
Wanneer heb jij last van pre-shift anxiety?
Uit reacties op onze oproep op sociale media blijkt dat vooral de volgende situaties pre-shift anxiety triggeren:
- Tijdens de opleiding of als je nog aan het begin van je loopbaan staat. Je hebt dan nog niet het zelfvertrouwen en de routine van een meer ervaren collega.
- Na een lang weekend of een vakantie, dan hebben ook ervaren collega’s wel eens een slapeloze nacht voor de eerste dienst.
- Als je vooraf al weet dat de werkdruk hoog is, er onderbezetting is en op de afdeling complexe en erg zieke patiënten zijn.
- Voor avond- of nachtdiensten. Gedurende de dag ben je aan het wachten tot je vertrekt en ben je in je hoofd al bezig met de komende dienst.
- Als je weet dat je lastige verpleegkundige handelingen moet gaan doen die je niet vaak doet.
Bang om fouten te maken
De mate waarin je last hebt van de onrustige gevoelens verschilt van persoon tot persoon. Buijssen: ‘Plankenkoorts kan getriggerd worden door negatieve gedachten of de angst om beoordeeld te worden, door je leidinggevende, collega’s en artsen. Werken onder een baas is stressvoller dan eigen baas zijn.
Maar ook perfectionisme speelt een belangrijke rol. Je bent bang fouten te maken, dat wil je beslist niet. Het is echter realistischer te bedenken dat je ooit wél een fout zult maken. Je bent tenslotte een mens, geen robot.’
Praat erover
‘Wat fijn dat dit gevoel een naam heeft!’ reageerde een collega enthousiast op de blog van Maite de Smidt op Instagram. Zo’n reactie is het begin van de oplossing, weet Buijssen. ‘Daarmee erken je het probleem, je beseft dat je niet de enige bent en je maakt het bespreekbaar. Dat scheelt al zoveel.
Dus praat erover met je collega’s en geef er een positieve draai aan. Je bent gespannen omdat je een belangrijk beroep hebt. Wat je doet, maakt een verschil.’
Iedereen heeft zo zijn eigen manier om plankenkoorts het hoofd te bieden, maar het belangrijkste is volgens Buijssen: ‘Je rust nemen, ontspannen, maar ook bewegen. Bereid je goed voor op je dienst, praat erover en weet dat het overgaat.’
Als niets helpt
Maar wat als die knoop in je maag een onontwarbare kluwen wordt, iedere keer voor een nieuwe dienst en steeds langer? Vraag dan om hulp. Misschien dat een andere afdeling of een regelmatige dienst de oplossing voor je is. Of denk aan cognitieve gedragstherapie of rationeel emotieve therapie (RET), waarin je samen met een psycholoog zoekt naar de gedachten die ten grondslag liggen aan je angst.
‘Het gaat dan om irrationele gedachten of overtuigingen die niet realistisch zijn of te hoog gegrepen,’ legt Buijssen uit. ‘Bijvoorbeeld de gedachte dat je nooit fouten mag maken. De therapeut zal je vragen: kun je bewijzen dat de gedachte die je hebt klopt en helpt deze gedachte jou je doel te bereiken.
Als je die vragen met nee beantwoordt, ga je al milder over jezelf denken. Ik mag nooit fouten maken is eenvoudigweg niet haalbaar. Net zomin als de gedachte: iedereen moet me aardig vinden. Maar wondermiddelen zijn het allemaal niet. Hou jezelf voor: ik kan het gewoon en ik doe mijn best, meer kan ik niet doen. Plankenkoorts hoort erbij, maar je moet er doorheen.’
Veel verpleegkundigen hebben dit
Student Maite De Smidt heeft inmiddels veel minder last van plankenkoorts. Wat haar vooral heeft geholpen is de erkenning dat het een probleem is dat veel andere verpleegkundigen ook ervaren. ‘En’, zegt ze in haar blog, ‘ik leg meer prioriteit bij mezelf. Daar waar ik vroeger nog allerlei sociale activiteiten in mijn drukke agenda probeerde te proppen, kies ik nu voor meer rust. Daardoor ben ik beter in balans.’
Wat kun je doen om pre-shift anxiety te voorkomen?
1. Maak je hoofd leeg. Onderweg naar het werk: geniet van de omgeving of luister naar ontspannende muziek. Zo blokkeer je negatieve gedachten.
2. Doe ademhalingsoefeningen. Uit onderzoek2 blijkt dat je via je ademhaling zelf je emoties kunt reguleren, stress en paniek kunt verminderen en zelfs meer geluk kunt ervaren. Een simpele oefening is: 4 seconden inademen, 7 seconden vasthouden en 8 seconden uitademen. Als je dat een paar keer doet, voel je je al rustiger. Dit kan ook met yogaoefeningen, rustgevende meditaties of mindfulness, de populaire variant daarvan. Met mindfulness leer je je volle aandacht bewust bij het moment te houden en piekergedachten op afstand te zetten waardoor je minder stress en angst gaat ervaren.3
3. Ga op tijd naar bed, óók als je niet kunt slapen.
4. Duw negatieve gedachten weg. Ga eenmaal in bed in je hoofd terug naar een fijne tijd, naar een moment dat je rustig en ontspannen was. Of visualiseer scènes uit een mooie film of prettig boek.
5. Combineer rust met beweging. Sporten hoeft niet per se. Een wandeling maken, het huis stofzuigen of tuinieren is genoeg. Zit je voor een avond- of nachtdienst, hou het dan bij routinematige klussen waar je niet over hoeft na te denken, zo haal je de spanning er een beetje af.
6. Denk positief. Negatieve gedachten triggeren de plankenkoorts. ‘Ik zie hier tegenop…’ en ‘Als ik maar niet…’ Het is volgens psycholoog Huub Buijssen niet altijd gemakkelijk de knop in je brein om te zetten, maar je wordt rustiger als je zulke zinnen vervangt door: ‘ik zie ernaar uit om vandaag weer mensen te mogen helpen’ en voor studenten: ‘ik kan niet wachten om nieuwe vaardigheden te leren.’ Hou een dagboek bij en schrijf de dingen op die goed gaan.
9. Bereid je goed voor. Kom een kwartier eerder op je werk om je in te lezen en eventueel vragen te stellen aan de voorgaande dienst. Wat voor patiënten liggen er op de afdeling, is er sprake van complexe casuïstiek waar je je op kunt voorbereiden? Zoek protocollen op en maak een to do-list. Het kan rust geven.
10. Praat erover met collega’s. Pre-shift anxiety wordt door veel collega’s herkend, en daardoor voel je je niet alleen. Zo steun je elkaar bovendien.
Noten
1. Maite de Smidt. Gastblog Maite: ‘Pre-shift anxiety is vervelend, maar je kunt er iets aan doen’ www.nursing.nl > 6 juli 2022
2. Hoe de wetenschap van de ademhaling je helpt om met stress om te gaan en je gelukkig te voelen, www.wehale.life.
3. Wetenschappelijk bewezen voordelen van mindfulness, www.happywithyoga.com
In de tips loopt de nummering niet goed: 1, 2 en dan opeens 5, 6…
Fijn artikel met bruikbare tips om rust in je hoofd te houden.
Dank je wel Kasia, het is aangepast.
Groetjes van de redactie
Naast stress reductie: tijdens meditatie kun je gevoelens – zoals pre-shift anxiety – onderzoeken zonder dat deze gevoelens overheersend worden