Nursing Challenge: Tiotropium

Tiotropium is een langwerkende luchtwegverwijder. Het wordt ingezet bij de onderhoudsbehandeling van COPD en bij ernstig astma. Met de toets bij dit artikel haal je 1 accreditatiepunt.

Tiotropium (Spiriva®, in Nederland ook Tiotrus®, in België ook Srivasso®) is een langwerkende luchtwegverwijder, ofwel een langwerkend parasympathicolyticum (LAMA, zie tabel). Het wordt gebruikt als onderhoudsbehandeling bij COPD om de symptomen te verlichten. Soms is dat in een combinatiepreparaat met olodaterol (Spiolto®, in België ook Yanimo®).

Tiotropium wordt ook ingezet bij de onderhoudsbehandeling bij patiënten met astma, die een of meer ernstige exacerbaties hebben gehad. De longarts start tiotropium dan altijd in combinatie met een inhalatiecorticosteroïd en een langwerkend ß-sympathicomimeticum, zoals salmeterol (LABA).¹

1 Wat is de dosering van tiotropium?

Tiotropium is beschikbaar als inhalatiepoeder en als soft mist inhaler (Respimat®).

De poederinhalator is beschikbaar als Tiotrus®, Srivasso® en als Spiriva®. Bij COPD is de dosering van de poederinhalator is eenmaal daags een inhalatie. Tiotropium in de Respimat® wordt ook eenmaal daags gedoseerd, maar de patiënt moet dan 2 inhalaties direct achter elkaar nemen. Bij ernstig astma wordt tiotropium alleen in de Respimat toegepast, de dosering bedraagt dan veelal 1 dd 2 inhalaties aanvullend op andere inhalatiemiddelen.¹

De werking van tiotropium begint na 30 minuten en houdt ten minste 24 uur aan. De maximale bronchodilatatie wordt op de derde dag bereikt.^1,6

2 Wat is het verschil tussen Spiriva® en Tiotrus®?

De Tiotrus capsules 10 mcg lijken volgens de naamgeving minder geneesmiddel te bevatten dan de Spiriva capsules 18 mcg, maar er komt evenveel werkzame stof in de longen. Het verschil heeft te maken met een andere manier van noteren: de gemeten dosis versus de afgeleverde dosis. Wel is het zo dat de Tiotrus capsules meer hulpstoffen bevatten. Daardoor blijft mogelijk meer poeder achter in de capsules of in de keel. Dit heeft geen effect op de werkzaamheid.¹

3 Hoe moet tiotropium worden gebruikt?

Kijk voor een uitgebreide uitleg van de inhalatietechniek op www.inhalatorgebruik.nl. De capsules met inhalatiepoeder hebben allebei een eigen inhalator: bij de Tiotrus® hoort de Zonda® inhalator en bij de Spiriva® en Srivasso® capsules de Handihaler®. Plaats de capsule in de inhalator en prik de capsule kapot met de drukknop. De patiënt moet krachtig inhaleren en de adem 10 seconden vasthouden. De patiënt herhaalt de inhalatie met dezelfde capsule om het achtergebleven poeder in de capsule te inhaleren. De inhalator is na een jaar versleten. De capsules worden dan niet meer goed opengeprikt. Vraag in de apotheek om een nieuwe inhalator.^1,2

De meest voorkomende bijwerking van tiotropium is een droge mond

De Respimat^® is een soft mist inhaler. De vloeistof in de inhalator staat onder druk. Als de patiënt de knop indrukt, wordt de vloeistof door een filter geperst en verneveld. De Respimat^® mag gebruikt worden met een voorzetkamer, bijvoorbeeld als de patiënt niet in staat is tot een lange inademing. Dit is – in tegenstelling tot bij een ‘gewone’ dosisaerosol – echter niet noodzakelijk. Bij gebruik van de soft mist inhaler moet de patiënt de knop van de spray indrukken en tegelijk beginnen met een lange, rustige inademing. Daarna moet hij de adem 10 seconden vasthouden. De patiënt moet daarna gelijk een tweede dosis inhaleren.^1,2

De patiënt kan tiotropium inhaleren op elk moment van de dag. Door een vast tijdstip te kiezen, wordt een dosis minder snel vergeten. Merkt de patiënt een vergeten dosis dezelfde dag op, dan kan hij die alsnog nemen. Is dat pas de volgende dag, dan slaat hij de vergeten dosis over en neemt hij de volgende op het gebruikelijke moment.^1,3

4 Wanneer mag tiotropium niet worden gebruikt?

Tiotropium mag niet worden gebruikt door patiënten die overgevoeligheid zijn voor tiotropium of voor het verwante ipratropium. De arts zal terughoudend zijn met voorschrijven aan personen die recent een myocardinfarct hebben gehad, bij ernstige hartritmestoornissen en bij ernstig hartfalen. Over de toepassing van tiotropium bij deze patiëntengroepen zijn weinig gegevens bekend over de veiligheid.¹

5 Wat zijn mogelijke bijwerkingen van tiotropium?

De meest voorkomende bijwerking van tiotropium is een droge mond. 3 tot 4% van de gebruikers krijgt hier last van. Een droge mond ontstaat meestal 3 tot 5 weken na het begin van de behandeling en verdwijnt vaak weer na enkele weken, ook al gaat de patiënt door met de behandeling. Een droge mond kan leiden tot cariës, daarom is goede mondzorg belangrijk. De mond spoelen na het inhaleren verkleint de kans op cariës. Ook geeft dit minder kans op irritatie van de mond en keel, op hoesten en heesheid.

Zelden wordt iemand na het inhaleren juist benauwd. Dit trekt meestal snel weg. Blijft de patiënt hier last van houden, overleg dan met de arts.

Als het oog in contact komt met het inhalatiepoeder kan dit leiden tot pijn of een onaangenaam gevoel in de ogen. De patiënt kan daarbij last krijgen van wazig zien en kringen rond lichtbronnen. Spoel dan direct het oog met koud kraanwater. Waarschuw de arts als de pijn heel hevig is of niet binnen enkele uren wegtrekt.

Zelden komt urineretentie voor of hartkloppingen. Overleg dan met een arts.

Sommige patiënten kunnen overgevoelig reageren op tiotropium. Bijvoorbeeld met huiduitslag, jeuk of angio-oedeem. Raadpleeg dan een arts. Soms leidt overgevoeligheid tot zwelling van gezicht,  lippen en tong, en benauwdheid. Waarschuw dan direct een arts. Als de patiënt overgevoelig is voor tiotropium, mag hij dit niet meer gebruiken. Geef dit door aan de apotheek. Het apotheekteam kan er dan op letten dat dit medicijn niet opnieuw wordt geleverd.^1,3

Geraadpleegde literatuur:

1. KNMP Kennisbank, geraadpleegd oktober 2020
2. www.inhalatorgebruik.nl, geraadpleegd oktober 2020
3. www.apotheek.nl, geraadpleegd oktober 2020
4. www.cbg-meb.nl/actueel/nieuws/2018/06/25/spiriva-en-tiotrus
5. NHG-standaard COPD, geraadpleegd oktober 2020
6. Farmacotherapeutisch Kompas, geraadpleegd oktober 2020

Dit artikel is op feitelijke onjuistheden gecheckt door apotheker Joke Opsomer van de Koninklijke Apothekersvereniging van Antwerpen, en apotheker Annemieke Horikx van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP).

Nursing maakt gebruik van de informatie van de Kennisbank KNMP. Deze bevat de meest recente medicatie-informatie. Mogelijk komt deze niet overeen met het advies van het Farmacotherapeutisch Kompas (FK). Het FK neemt echter vooral bijsluiterteksten over, en die worden niet meteen aangepast.

Je kon dit artikel lezen omdat je een abonnement hebt op Nursing