Allopurinol wordt gebruikt om jichtaanvallen te voorkomen. Door allopurinol neemt de hoeveelheid urinezuur in het bloed af. Maak de toets bij dit artikel en haal 1 accreditatiepunt.
In deze Challenge over allopurinol leer je:
1 wanneer allopurinol wordt gebruikt
2 wat de belangrijkste bijwerkingen zijn
3 met welke geneesmiddelen allopurinol niet mag worden gecombineerd
De toets bij dit artikel is niet meer beschikbaar. Eerder behaalde accreditatiepunten blijven gewoon geldig. NIEUW: de toetsen zijn nu ook beschikbaar via de Nursing Challenge app. Scan onderstaande QR-code
Of download de app op je smartphone via deze link
illustratie: Bernet Ragetli
toets: Anna-Marie Mollink
Allopurinol wordt voorgeschreven ter voorkoming van jichtaanvallen. Bij een jichtaanval is er een acute gewrichtsontsteking, veroorzaakt door urinezuurkristallen die zijn neergeslagen in de gewrichten. Dit kan gebeuren bij een te grote hoeveelheid urinezuur in het bloed. Als de kristallen zich vormen in de nieren kunnen nierstenen ontstaan.1
Allopurinol verhindert dat het lichaam urinezuur vormt uit purine. Daardoor neemt de hoeveelheid urinezuur in het bloed af. Purine komt voor in voedsel, maar het lichaam maakt het ook zelf aan.2
Allopurinol wordt ook gebruikt om de urinezuurconcentratie te verlagen bij aandoeningen of behandelingen waarbij de urinezuurproductie is toegenomen. Bijvoorbeeld bij bepaalde types kanker, bij sommige vormen van chemotherapie en bij enzymdeficiënties.2
1 Wanneer wordt allopurinol voorgeschreven?
Als een patiënt meer dan 2 jichtaanvallen per jaar heeft, of jichttophi (onderhuidse witgeel doorschemerende knobbeltjes), komt hij voor profylaxe met allopurinol in aanmerking.3 Allopurinol werkt niet direct. Het kan wel tot 3 maanden duren voor de kans op jichtaanvallen kleiner wordt. Jichttophi verdwijnen pas na 6 tot 12 maanden. Nierstenen zullen door allopurinol minder snel groeien of ontstaan.1-3
2 Hoe wordt allopurinol gebruikt?
Allopurinoldoseringen tot en met 300 mg kunnen in 1 keer worden ingenomen. Soms wordt een dosering hoger dan 300 mg wel over meerdere giften verdeeld, bijvoorbeeld als iemand last krijgt van maagdarmstoornissen.
Allopurinol werkt niet direct; het kan wel tot 3 maanden duren voor de kans op jichtaanvallen afneemt
Laat de patiënt de tabletten innemen met een half glas water. De patiënt moet ook genoeg drinken tijdens de behandeling met allopurinol, ten minste 2 liter per dag. Voldoende drinken verkleint de kans op een nieuwe jichtaanval.
3 Wat is de dosering van allopurinol?
De dosering wordt meestal bepaald aan de hand van de serumurinezuurconcentratie. De streefwaarde bij jicht is minder dan 0,35 mmol/l. Bij de aanwezigheid van tophi of bij immobiliserende jicht kan de arts overwegen tijdelijk een streefwaarde van minder dan 0,3 mmol/l aan te houden.
De startdosering bij jicht is 1 dd 100 mg. De arts kan dit elke 2-5 weken met 100 mg verhogen tot de serumurinezuurconcentratie onder de streefwaarde is gedaald. Meestal is 1 dd 300 mg voldoende. De maximale dosering is 900 mg per dag.
De startdosering bij nierstenen is 1 dd 200-300 mg. De maximale dosering is 800 mg verdeeld over meerdere giften.2
De dosering voor profylaxe van hyperurikemie (verhoogde urinezuurspiegel in het bloed) bij de behandeling van kanker is sterk afhankelijk van de gebruikte therapie. Soms wordt 3 dagen voor de behandeling gestart met allopurinol, soms pas de dag van de chemokuur of radiotherapie. Bij chemotherapie wordt allopurinol vaak gecontinueerd tot 24 uur na de laatste kuur of tot de urinezuurconcentratie is genormaliseerd.
Meer punten verdienen?
Maak ook de andere Nursing Challenge toetsen, je vindt ze via de Challenge-pagina.
4 Wanneer mag allopurinol niet worden gebruikt?
Allopurinol mag niet worden gebruikt bij overgevoeligheid voor dit middel.
De arts zal voorzichtig zijn met voorschrijven bij een leverfunctiestoornis. Moet de patiënt toch allopurinol gebruiken, dan zal dat in een lagere dosering zijn.4
5 Met welke geneesmiddelen heeft allopurinol een wisselwerking?
Allopurinol kan de werking van acenocoumarol en fenprocoumon versterken. De trombosedienst zal de INR extra controleren bij starten en stoppen van allopurinol.
Allopurinol verhoogt de serumconcentratie van azathioprine, mercaptopurine en tioguanine. Soms wordt allopurinol bewust voorgeschreven samen met azathioprine om de werking van azathioprine te versterken. In andere gevallen zal de arts allopurinol vervangen door een ander middel of de dosering van azathioprine of mercaptopurine verlagen.
Allopurinol kan nierstenen veroorzaken, wees daarom alert op klachten als pijn bij het plassen of pijn in zij of rug
Allopurinol kan de werking van theofylline versterken. De kans op bijwerkingen van theofylline is daardoor groter. De arts zal meestal een ander middel voorschrijven. Gebruikt de patiënt toch deze combinatie? Raadpleeg dan een arts bij klachten zoals hartkloppingen, maagdarmstoornissen, spiertrekkingen of opwinding.2,3
6 Wat zijn mogelijke bijwerkingen van allopurinol?
Overgevoeligheid voor allopurinol is te merken aan jeuk en huiduitslag en in zeldzame gevallen angio-oedeem (benauwdheid, zwelling van het gezicht) of huiduitslag met blaren op de huid en mond, en koorts. Laat de patiënt direct stoppen met het gebruik van allopurinol en waarschuw een arts. Na een milde huidreactie wordt allopurinol soms opnieuw gestart in een lagere dosering.
Allopurinol kan aanleiding geven tot maagdarmstoornissen zoals misselijkheid, braken of diarree. Door allopurinol in te nemen tijdens of na het eten is de kans op maagklachten kleiner.
Gebruik van allopurinol kan leiden tot bloedafwijkingen, zoals trombocytopenie, leukopenie, agranulocytose of aplastische anemie. Waarschuw direct een arts bij plotselinge en onverklaarbare koorts, keelpijn, blauwe plekken of bloedingen.
Allopurinol kan hepatitis veroorzaken. Dit is te merken aan misselijkheid, buikpijn, spierzwakte en een gele verkleuring van oogwit en huid, donkere urine en lichte ontlasting. Raadpleeg bij deze signalen direct een arts.1,2,4
Allopurinol kan nierstenen veroorzaken door het neerslaan van xanthinekristallen in de nieren. Dit kan leiden tot pijn bij het plassen of hevige pijnaanvallen in de zij of de rug. Waarschuw bij deze klachten een arts.
Tijdens gebruik van allopurinol kan een doof of tintelend gevoel in vooral de handen en voeten optreden (meestal tijdelijk). Waarschuw bij deze klachten een arts.1,2,4
Bronnen
1 www.apotheek.nl, geraadpleegd februari 2021
2 KNMP Kennisbank, geraadpleegd februari 2021
3 NHG-richtlijn Artritis, geraadpleegd februari 2021
4 Farmacotherapeutisch Kompas, geraadpleegd februari 2021
Dit artikel is op feitelijke onjuistheden gecheckt door apotheker Annemieke Horikx van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP).
Nursing maakt gebruik van de informatie van de Kennisbank KNMP. Deze bevat de meest recente medicatie-informatie. Mogelijk komt deze niet overeen met het advies van het Farmacotherapeutisch Kompas (FK). Het FK neemt echter vooral bijsluiterteksten over, en die worden niet meteen aangepast.
Behandeling van een acute jichtaanval2,3
Een acute jichtaanval wordt veroorzaakt door het neerslaan van urinezuurkristallen in het gewricht. Dit leidt tot een aseptische gewrichtsontsteking (jichtartritis). Een acute jichtaanval duurt 1 tot 3 weken en herstelt daarna volledig.
Behandeling met prednisolon of NSAID’s vermindert de pijn binnen 1 tot 2 dagen. Beide middelen zijn even effectief in het bestrijden van de ontstekingsverschijnselen en het verminderen van de pijn. De arts maakt vaak een keuze op grond van co-morbiditeit, bijwerkingen en contra-indicaties. Veel patiënten hebben een contra-indicatie voor NSAID’s, bijvoorbeeld een verminderde nierfunctie, een hogere leeftijd of cardiovasculaire aandoeningen. Daarom kiest de arts vaak voor prednisolon, 1 dd 30 mg gedurende 5 dagen. Bij verbetering, maar geen volledig herstel kan de patiënt nog 5 dagen langer doorgaan met prednisolon.
NSAID’s die bij een acute jichtaanval kunnen worden gebruikt zijn onder andere diclofenac 3 dd 50 mg en naproxen 2 dd 500 mg. Als de klachten volledig zijn verdwenen mag de patiënt stoppen met prednisolon of het NSAID. Hebben beide middelen na 3 tot 5 dagen onvoldoende effect, kan de arts colchicine voorschrijven, 2-3 dd 0,5 mg gedurende maximaal 5 dagen.
Jichtaanval door allopurinol
In het begin van de behandeling kan allopurinol juist een jichtaanval uitlokken, doordat uit de gewrichten depots met urinezuur vrijkomen.2,3 Zo’n jichtaanval zal de arts behandelen als een gewone acute jichtaanval: 1 dd prednison 30 mg gedurende 5 – 10 dagen of een NSAID tot de klachten zijn verdwenen.3 Als vaker jichtaanvallen optreden tijdens de instelperiode kan de arts tijdelijk een ontstekingsremmende pijnstiller of colchicine voorschrijven.1,2
Toets je kennis
Zoek je verdieping in je vak, doe dan mee aan de Nursing Challenge: online kennistoetsen over 2 vakinhoudelijke artikelen
-
Iedere maand verschijnen in Nursing magazine en op Nursing.nl 2 artikelen waaraan een kennistoets is verbonden.
-
Het artikel over een verpleegkundig onderwerp is goed voor 2 accreditatiepunten, het medicijnartikel voor 1 punt. Per jaar kun je dus 33 accreditatiepunten halen (Nursing verschijnt 11 keer per jaar)
-
Alle toetsen staan online op www.nursing.nl/challenge
Win leuke prijzen!
-
Per maand wordt onder alle deelnemers een goodiebag verloot. De winnaars worden elke maand online bekendgemaakt.
-
Aan het eind van het jaar winnen de 3 beste deelnemers mooie prijzen
Voorbeeldvraag allopurinol
Mevrouw Broeders komt bij de huisarts omdat ze – sinds ze allopurinol gebruikt – vaak misselijk is, een gele huid heeft en erg donkere urine. Wat zou hier aan de hand kunnen zijn?
A Nierstenen
B Trombocytopenie
C Maagdarmstoornissen
D Hepatitis
E Hoge INR
F Leukopenie
De toets bij dit artikel is niet meer beschikbaar. Eerder behaalde accreditatiepunten blijven gewoon geldig.
NIEUW: de toetsen zijn nu ook beschikbaar via de Nursing Challenge app. Scan onderstaande QR-code
Of download de app op je smartphone via deze link
[/nur_block_green]