Nursing Challenge: Doxycycline

Doxycycline is een antibioticum dat wordt gebruikt bij infecties van de luchtwegen en exacerbaties van chronische bronchitis. De toets bij dit artikel levert 1 accreditatiepunt op.

Het antibioticum doxycycline (Vibratab®, Efracea®, Vibramycin®) hoort bij de groep tetracyclines, net als tetracycline en minocycline. Doxycycline wordt gebruikt bij infecties van de luchtwegen en exacerbaties van chronische bronchitis, en bij acne, rosacea en de ziekte van Lyme. Doxycycline wordt verder voorgeschreven (maar is niet geregistreerd) als profylaxe van de ziekte van Lyme na een tekenbeet. Doxycycline is ook een alternatief als andere vormen van malariaprofylaxe niet geschikt zijn.^1,2

1 Hoe wordt doxycycline gebruikt?

Om slokdarmbeschadiging te voorkomen moet de patiënt doxycycline met een ruime hoeveelheid water in zittende of staande houding innemen. De patiënt mag na het innemen het eerste half uur niet gaan liggen. Laat daarom de patiënt doxycycline bij voorkeur niet innemen voor het slapen gaan, om irritatie en ulceratie van de slokdarm te voorkomen.^1,3

De dispergeerbare tabletten kunnen worden opgelost in ongeveer 50 ml water of in hun geheel worden ingenomen. Laat de patiënt de capsules met gereguleerde afgifte (Efracea®) ten minste 1 uur vóór of 2 uur na het ontbijt innemen. Voedsel en/of melkproducten kunnen namelijk de opname verminderen. De tabletten mogen wel tegelijk met voedsel of melkproducten worden ingenomen.^1,3

De patiënt moet een vergeten dosis doxycycline zo snel mogelijk innemen. Is de volgende inname over minder dan 8 uur, dan moet de patiënt het normale doseerschema volgen en de vergeten dosis aan het einde van de kuur innemen. De kuur duurt dan dus een dag langer. Bij tweemaal daags gebruik mag de patiënt de vergeten dosis innemen tot 4 uur voor de volgende gift. Ook dan wordt de vergeten dosis ingenomen aan het eind van de kuur.³

2 Wat is de dosering?

Bij infecties bij volwassenen en kinderen vanaf 8 jaar met een lichaamsgewicht ≥ 45 kg bedraagt de dosering doxycycline: de eerste dag 1 dd 200 mg (2 tabletten), vervolgens 1 dd 100 mg. De kuur duurt meestal 7 dagen. Bij ernstige infecties bedraagt de dosering 2 dd 100 mg. Bij kinderen lichter dan 45 kg zal de apotheek de dosering berekenen op basis van het lichaamsgewicht.

Bij de ziekte van Lyme bedraagt de dosering 2 dd 100 mg en duurt de kuur 10 tot 14 dagen. Na een tekenbeet met erythema migrans schrijft de arts eenmalig 200 mg doxycycline voor. De patiënt moet de tabletten binnen 72 uur na verwijderen van de teek innemen.

Laat de patiënt doxycycline bij voorkeur niet innemen voor het slapen gaan, om irritatie en ulceratie van de slokdarm te voorkomen

Bij acne is de dosering 1 dd 100 mg gedurende ten minste 6 weken. Pas na 4 tot 6 weken is een effect te verwachten. Als de acne niet verbetert, dan zal de arts de behandeling staken. De maximale behandelingsduur is 3 maanden. De patiënt kan ook capsules met vertraagde afgifte gebruiken (Efracea®), dan bedraagt de dosering 1 dd 40 mg. Bij rosacea worden zowel de gewone tabletten als de capsules gebruikt, in dezelfde dosering. Als bij rosacea na 6 weken geen verbetering te zien is, wordt de behandeling gestopt.

De dosering als malariaprofylaxe bij volwassenen is 1 dd 100 mg vanaf de dag van aankomst tot ten minste 4 weken na vertrek uit het malariagebied.¹

3 Wanneer mag doxycycline niet worden gebruikt?

Orale toediening is gecontra-indiceerd bij patiënten met een slokdarmstenose vanwege het risico op beschadiging van de slokdarm.¹ Als de patiënt overgevoelig is voor doxycycline of een ander tetracyclineantibioticum, dan mag hij doxycycline niet gebruiken. Doxycycline mag niet worden gebruikt bij een ernstige leverfunctiestoornis of bij een matige leverfunctiestoornis én een ernstige nierfunctiestoornis (een geschatte klaring < 10 ml/min).

Kinderen onder de 8 jaar mogen doxycycline niet gebruiken. Het middel kan bij hen onomkeerbare geel/bruine verkleuring van de tanden geven, het tandglazuur beschadigen of de botgroei remmen.^1,4  Tetracylines passeren de placenta en kunnen ook bij ongeboren kinderen de bot- en tandontwikkeling beïnvloeden. Zwangerschap is daarom vanaf de zestiende week een contra-indicatie.¹

4 Met welke geneesmiddelen heeft doxycycline interacties?

De opname van doxycycline vanuit het maagdarmkanaal vermindert sterk door het tegelijkertijd innemen van calcium- en magnesiumzouten en antacida zoals Antagel®, Maalox®, Gaviscon® en Rennie®. De patiënt moet doxycycline daarom minimaal 2 uur voor of 4 uur na antacidum, calcium of magnesium innemen.

Doxycyclinetabletten mogen tegelijk met voedsel of melkproducten worden ingenomen, de capsules niet

Een behandeling met ijzer moet tijdelijk onderbroken worden tijdens een kuur doxycycline.^1,4 De werking van doxycycline neemt af door onder andere carbamazepine, fenytoïne, en Sint-Janskruid. De arts zal doxycycline vervangen door een ander antibioticum.¹

5 Welke bijwerkingen heeft doxycycline?

Maagdarmstoornissen zijn de meest voorkomende bijwerkingen van doxycycline. Innemen van doxycyclinetabletten met voedsel kan deze klachten verminderen. Doxycycline kan een schimmelinfectie veroorzaken van de slijmvliezen van mond, keelholte, vagina of anus. Neem bij ontstoken slijmvliezen of wit beslag in de mond of keel contact op met de arts. Doxycycline kan huiduitslag veroorzaken. In zeldzame gevallen gaat het om ernstige huidreacties met blaarvorming. Waarschuw bij huidreacties de arts. Ook kunnen de nagels loslaten. Deze groeien vanzelf weer aan.

De patiënt moet tijdens het gebruik van doxycycline direct zonlicht vermijden, niet onder de zonnebank gaan en de huid beschermen met een zonnebrandmiddel of bedekkende kleding. Anders kan een fototoxische reactie optreden, in de vorm van jeuk, roodheid of zelfs ernstige verbranding van de aan het licht blootgestelde huid. Dit gebeurt vaak al binnen enkele uren na de eerste blootstelling. Laat de patiënt stoppen met de kuur bij ernstige huidreacties en waarschuw de arts.

Maagdarmstoornissen zijn de meest voorkomende bijwerkingen van doxycycline

Bij langdurig gebruik van doxycycline kan in zeldzame gevallen pigmentatie optreden. Er ontstaat een blauwzwarte of grijsbruine verkleuring van de huid, nagels of slijmvliezen. Pigmentatie is vooral gemeld bij blootstelling aan de zon.

Andere, zeldzaam voorkomende bijwerkingen zijn bloedbeeldafwijkingen, pancreatitis en leverfunctiestoornissen. Waarschuw een arts bij extreme vermoeidheid, koorts, keelpijn en blaasjes in de mond of bij spontane bloedneuzen of blauwe plekken. Waarschuw ook de arts bij plotselinge hevige buikpijn, een gele verkleuring van de huid of het oogwit en donker verkleurde urine.^1,3,4

Literatuurreferenties

1. KNMP Kennisbank, geraadpleegd april 2020
2. www.bcfi.be, geraadpleegd april 2020
3. http://www.apotheek.nl, geraadpleegd april 2020
4. www.farmacotherapeutischkompas.nl, geraadpleegd april 2020
5. NHG-standaard Acne, geraadpleegd april 2020