Nursing Challenge: Mirtazapine

Mirtazapine is een antidepressivum, maar wordt ook voorgeschreven bij onder andere slaapproblemen. De toets bij dit artikel levert 1 accreditatiepunt op.

1 Wat is de dosering van mirtazapine?

Bij de behandeling van een depressie is de startdosering mirtazapine 1 dd 15-30 mg. Bij onvoldoende effect kan de dosering na 2-4 weken worden verhoogd naar 1 dd 30 tot 45 mg. Meest geschikte innametijdstip is ‘s avonds, zodat de patiënt zo min mogelijk last heeft van sufheid overdag.

Bij slaapproblemen wordt mirtazapine voor de nacht ingenomen in een dosering van 7,5 tot maximaal 30 mg. Bij hogere doseringen neemt het versuffende effect van mirtazapine namelijk juist weer af.^1,2,3

2 Hoe wordt mirtazapine gebruikt?

Mirtazapine is beschikbaar in een gewone tablet en een oplostablet. Laat de patiënt de gewone tablet in zijn geheel innemen met wat water. Het voordeel van de oplostablet is dat deze ook zonder water ingenomen kan worden. Neem de oplostablet met droge handen uit de verpakking. De patiënt kan deze tablet in de mond nemen en met of zonder water doorslikken.^1,2,3

Mirtazapine heeft een sterkere versuffende werking dan andere antidepressiva, daarom wordt het ook toegepast als slaapmiddel

Bij een depressie kan het tot 4 weken duren voor het effect van mirtazapine merkbaar is. Als de patiënt goed op de behandeling reageert, dan moet hij het antidepressivum minstens 6 maanden blijven gebruiken.^1,2 Het is belangrijk dat hij mirtazapine elke dag inneemt.

De patiënt mag na continu gebruik van mirtazapine gedurende meer dan enkele weken niet ineens stoppen. Anders kunnen onttrekkingsverschijnselen optreden, zoals misselijkheid, hoofdpijn, angst of agitatie. De arts of apotheker zal een afbouwschema maken.^1,2,3

Bij slaapproblemen werkt mirtazapine direct. Het kan dan ‘zo nodig’ worden gebruikt en dagelijkse inname is dus niet nodig. Het hoeft ook niet te worden afgebouwd.^2,3

3 Wat zijn de belangrijkste bijwerkingen?

Bijwerkingen van mirtazapine komen vooral de eerste 2 weken van de behandeling voor. Daarna nemen de bijwerkingen af of verdwijnen helemaal.³ Blijft de patiënt na een paar weken last houden van hinderlijke bijwerkingen, neem dan contact op met de arts of apotheker.

Veel voorkomende bijwerkingen van mirtazapine zijn slaperigheid, sufheid, hoofdpijn, duizeligheid, gastro-intestinale bijwerkingen of een droge mond.^1,2 Kauwen op kauwgom (liefst suikervrij in het kader van gezond eten) of zuigen op een ijsblokje kan een droge mond verminderen.³

Ook een toegenomen eetlust en gewichtstoename komen vaak voor. Let op of de patiënt meer of ongezonder gaat eten en of het lichaamsgewicht toeneemt. Gewichtstoename kan ook komen door het vasthouden van vocht. Raadpleeg de arts bij verschijnselen van oedeem.³

Bijwerkingen van mirtazapine komen vooral de eerste weken voor, daarna nemen ze af of verdwijnen helemaal

Het gebruik van mirtazapine kan leiden tot overgevoeligheidsreacties, zoals huiduitslag. Raadpleeg dan een arts. Zelden komen ernstige huidreacties voor, met koorts, blaren in de mond en keelpijn. Waarschuw dan direct een arts. De patiënt mag bij ernstige huidreacties ook in de toekomst geen mirtazapine meer gebruiken. Geef daarom aan de apotheker door dat de patiënt overgevoelig is voor mirtazapine.^1,3

Waarschuw ook direct de arts als de patiënt spontane bloedneuzen krijgt of snel blauwe plekken (mogelijk duidend op verminderde aanmaak van bloedcellen).³ Mirtazapine kan ook psychische bijwerkingen veroorzaken zoals een manische episode of hallucinaties. ^1,3

In zeldzame gevallen kan spierschade ontstaan door een ernstige bijwerking op de spieren. Dat is te merken aan spierzwakte, koorts, misselijkheid en ziek voelen. Ook kan mirtazapine het serotoninesyndroom veroorzaken. Dit is een ernstige bijwerking met verschijnselen zoals trillen, beven, bewegingsdrang, spiertrekkingen, verwardheid, koorts, zweten, een versnelde hartslag en verminderd bewustzijn. Raadpleeg bij deze symptomen direct een arts.^1,2,3

4 Wanneer mag mirtazapine niet worden gebruikt?

Patiënten die overgevoelig zijn voor mirtazapine mogen dit middel niet gebruiken. Ook bij patiënten met het lang-QT-intervalsyndroom (een erfelijke hartritmestoornis) is mirtazapine gecontra-indiceerd.¹

Mirtazapine wordt verder liever niet gebruikt bij mensen die bekend zijn met suïcidale neigingen. Zij hebben mogelijk een verhoogd risico op zelfmoordpogingen, vooral aan het begin van de behandeling en na dosisaanpassing. Wees daar alert op als mirtazapine toch wordt voorgeschreven.^1,2

Mirtazapine kan de prikkeldrempel verlagen, waardoor bij patiënten met epilepsie de aanvalsfrequentie kan toenemen. Raadpleeg in dat geval de arts.^1,2

Mirtazapine kan een manische episode uitlokken bij personen die hiermee bekend zijn. Bij patiënten met een psychose kan het de wanen verergeren. Wees bij deze patiënten extra alert op psychiatrische bijwerkingen.^1,2

Let bij patiënten met mictieklachten op de frequentie en hoeveelheid van urineren. Mirtazapine kan leiden tot urineretentie. Neem direct contact op met de arts bij symptomen die daarop kunnen wijzen (moeilijk plassen, telkens terugkerende aandrang of een opgezette buik).^1,2

5 Met welke geneesmiddelen heeft mirtazapine een wisselwerking?

Mirtazapine versterkt de werking van alcohol en van andere geneesmiddelen die het reactievermogen verminderen. De patiënt mag daarom niet autorijden bij een combinatie van deze middelen.^1,2

Bij gelijktijdig gebruik van het antidepressivum fluvoxamine kan de bloedspiegel van mirtazapine stijgen. Meestal verlaagt de arts de dosering mirtazapine. De dosisverlaging kan echter onvoldoende zijn om de stijging van de bloedspiegel op te vangen. Wees daarom toch alert of de patiënt opnieuw bijwerkingen van mirtazapine krijgt.

Bij het stoppen met fluvoxamine kan de werkzaamheid van mirtazapine juist weer verminderen. De arts kan dan de dosering mirtazapine weer verhogen. Let op of de verschijnselen van de depressie of slapeloosheid na stoppen met fluvoxamine weer terugkeren.^1,3

De bloedspiegel van mirtazapine daalt bij gelijktijdig gebruik van carbamazepine, efavirenz, enzalutamide, fenobarbital, fenytoïne, hypericum, mitotaan, nevirapine, primidon, rifabutine en rifampicine. Let bij gelijktijdig gebruik met een van deze middelen op terugkerende klachten van slapeloosheid of depressie. De arts zal bij gelijktijdig gebruik met een van deze middelen de werking van mirtazapine controleren en eventueel een hogere dosering voorschrijven.^1,2,3

Gelijktijdig gebruik van MAO-remmers zoals tranylcypromine is volgens de fabrikant van mirtazapine gecontra-indiceerd vanwege kans op serotoninesyndroom. Deze interactie is echter wetenschappelijk onvoldoende onderbouwd.^1,2

Geraadpleegde literatuur

1. KNMP Kennisbank, geraadpleegd september 2019
2. Farmacotherapeutisch Kompas, geraadpleegd september 2019
3. www.apotheek.nl, geraadpleegd september 2019
4. NHG-standaard Depressie, geraadpleegd september 2019
5. NHG Standaard Slapeloosheid, geraadpleegd september 2019
6. https://www.ge-bu.nl/artikel/off-labelgebruik-mirtazapine-als-slaapmiddel, geraadpleegd september 2019

Dit artikel is op feitelijke onjuistheden gecheckt door apotheker Florence Van kerckhoven van de Koninklijke Apothekersvereniging van Antwerpen, en apotheker Annemieke Horikx van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP).

Nursing maakt gebruik van de informatie van de Kennisbank KNMP. Deze bevat de meest recente medicatie-informatie. Mogelijk komt deze niet overeen met het advies van het Farmacotherapeutisch Kompas (FK). Het FK neemt echter vooral bijsluiterteksten over, en die worden niet meteen aangepast.