Saskia Teunissen, hoogleraar Palliatieve zorg, UMC Utrecht

Het Kwaliteitskader palliatieve zorg Nederland is gereed. Hoe geef je concreet handen en voeten aan het kwaliteitskader in de praktijk? Wat zijn de belangrijkste punten en wat zal jouw rol zijn?

Drs. Ellen de Nijs, gezondheidswetenschapper en verpleegkundig specialist, Expertisecentrum Palliatieve Zorg, LUMC Leiden

Hoe sta je mensen met cognitieve beperkingen bij in hun verlangens, dilemma’s en angsten ten aanzien van het levenseinde?

Marijke Tonino, arts palliatieve zorg, hospice-arts, Arts voor Verstandelijk Gehandicapten (AVG) en consulent

In deze lezing staan we eerst stil bij het feit dat palliatieve zorg als benadering niet ethisch neutraal is, maar al allerlei ethische keuzes bevat. Er zitten ideeën achter over wat goed en niet goed is, wat mensen nodig hebben, en wat goed leven en sterven is. Vervolgens kijken we hoe we kunnen omgaan met ethische problemen die we tegenkomen in onze praktijk. Binnen de ethiek zijn namelijk verschillende mogelijke benaderingen. Van alle ethische benaderingen is de zorgethiek een bijzonder waardevolle die goed aansluit bij de palliatieve zorg. We sluiten af met een aantal tips over hoe je vanuit de zorgethiek kunt omgaan met ethische problemen.

Carlo Leget, hoogleraar zorgethiek, Universiteit voor Humanistiek

Tijdens deze presentatie worden de ontwikkelingen rondom euthanasie besproken. Wat is jouw rol bij euthanasie? Verpleegkundigen en verzorgenden zijn vaak de eerste aan wie een patiënt zijn euthanasiewens toevertrouwt. Hoe bespreek je wensen rondom het levenseinde?

Bert Keizer, specialist ouderengeneeskunde, filosoof, auteur, columnist en verbonden aan de Levenseindekliniek

Deelnemers deskundigheidspanel: Carlo Leget, Bert Keizer, Marijke Tonino en Ellen de Nijs o.l.v. Rogier Elshout

Bij palliatieve sedatie wordt het bewustzijn met medicijnen opzettelijk verlaagd om lijden te verlichten bij een patiënt in de laatste levensfase. Dit is een normale medische handeling en geen vorm van euthanasie. Het begrip palliatieve sedatie levert in de praktijk veel verwarring op. In de dagelijkse praktijk is het belangrijk goede uitleg te geven aan de patiënt en zijn naasten over doel, gang van zaken en effect van palliatieve sedatie. In deze interactieve workshop gaan we aan de hand van casuïstiek in op de richtlijn palliatieve sedatie, en hoe je dit bespreekt. Wat bespreek je? Met wie? Hoe begeleid je patiënt en naasten?

Margot Verkuylen, specialist ouderengeneeskunde/kaderarts palliatieve zorg.

Het toepassen van palliatieve sedatie blijkt niet altijd eenvoudig. In deze interactieve workshop gaan we aan de hand van (complexe) casuïstiek in op problemen rondom sedatie. De richtlijn  palliatieve sedatie wordt hierbij als bekend verondersteld. Deelnemers krijgen gelegenheid hun ervaren dilemma’s uit de praktijk te bespreken.

Margot Verkuylen, specialist ouderengeneeskunde/kaderarts palliatieve zorg.
*Voor de workshops voor gevorderden is kennis omtrent dit onderwerp nodig.

Een delier komt in de palliatieve fase veel voor. Denk aan een delier bij een verandering van bewustzijn en aandachtsstoornis, incoherent denken of desoriëntatie als dit beeld in korte tijd (uren tot dagen) is ontstaan en de ernst van de symptomen een wisselend patroon laten zien. Een delier is een ernstig, spoedeisend beeld dat wordt uitgelokt door één of meer somatische stoornissen. Het effect van een delier op de kwaliteit van leven en sterven van de patiënt en op diens naasten is groot. Onderzoek naar en behandeling van de oorzaken staan centraal in de aanpak, maar ook een symptomatische benadering behoort tot de mogelijkheden. In de workshop staan we stil bij het herkennen en signaleren van een delier. Ook besteden we aandacht aan de benadering van mensen die te maken krijgen met een delier, zowel patiënten als hun naasten.

Paul Vogelaar, zelfstandig verpleegkundig expert palliatieve zorg en pijn, Lux Nova, palliatieve zorg & training

Het effect van een delier op de kwaliteit van leven en sterven van de patiënt en op diens naasten is groot. Onderzoek naar en behandeling van de oorzaken staan centraal in de aanpak, maar ook een symptomatische benadering behoort tot de mogelijkheden. In de workshop staan we stil bij het signaleren van een delier. Daarnaast bekijken we de meest voorkomende somatische oorzaken van een delier in de palliatieve en terminale levensfase. Tenslotte krijgen deelnemers aan de workshop tips over de symptomatische behandeling van een delier en de behandeling van een delier als gevolg van opiaatgebruik.

Paul Vogelaar, zelfstandig verpleegkundig expert palliatieve zorg en pijn, Lux Nova, palliatieve zorg & training

*Voor de workshops voor gevorderden is kennis omtrent dit onderwerp nodig.

Palliatieve zorg bij dementie leunt op twee uitgangspunten: het optimaliseren van de kwaliteit van leven door 1) het voorkomen en verlichten van lijden en 2) het bevorderen van positieve ervaringen. Een belangrijk thema is het behouden en versterken van de belangrijkste sociale relaties. Maar uiteraard komen er mee zaken aan bod. In deze workshop geeft Frans Hoogeveen je handvatten om goede palliatieve zorg voor mensen met dementie vorm te geven.

Frans Hoogeveen – GZ/psycholoog en specialist dementiezorg 

Patiënten met een verstandelijke beperking hebben extra zorg en aandacht nodig wanneer ze te maken krijgen met ziekte, het naderende levenseinde, verlies en rouw. Zij kunnen zich niet altijd goed uiten. Tijdens deze workshop word je uitgedaagd om op alle vier de dimensies van de palliatieve zorg (fysiek, psychisch, sociaal en spiritueel) uit te zoeken wat anders is en waar dus rekening mee moet worden gehouden om goede palliatieve zorg te kunnen leveren.

Marijke Tonino, Arts voor Verstandelijk Gehandicapten (AVG), arts palliatieve zorg, hospice-arts en consulent.

Als de dood dichtbij komt raakt deze het bestaan tot in de diepste kern. De pijn die dan gevoeld wordt kan wanhopig, angstig, boos, machteloos of eenzaam maken en soms overgaan in lijden: existentieel lijden. Hoe kun je je als zorgverlener nu verhouden tot de pijn in die eenzame nacht van de ziel? Wat is belangrijk als de dood zo in het zicht komt? Hoe kun je iemand bijstaan in het loslaten van het leven? In deze workshop maken we contact met deze existentiële pijn en bespreken we handvatten om hiermee om te gaan.

Gea Arentsen, psychosociaal therapeut bij ziekte en rouw/verlies; traineren docent palliatieve zorg

Hoe begeleid je COPD patiënten in het omgaan met de gevolgen van de ziekte in de palliatieve fase? Wat kun je doen om de patiënt goed te begeleiden om een betere kwaliteit van leven te behalen?
Uit een gesprek kan bijvoorbeeld blijken dat een patiënt bang is om te bewegen, omdat hij dan benauwder kan worden. Dus blijft de patiënt stilzitten, terwijl dit de lichamelijke conditie júist slechter maakt. Hoe ga je met situaties als deze om?

Kris Mooren, longarts en palliatief arts, Spaarne Gasthuis, Haarlem

In deze workshop zal worden ingegaan op het begrijpen en uitvragen van dyspneu bij COPD. Verder zal de medicamenteuze en niet-medicamenteuze bestrijding hiervan worden besproken. Ook zal met je van gedachten worden gewisseld over de organisatie van zorg rondom patiënten met ernstig COPD.

Kris Mooren, longarts en palliatief arts, Spaarne Gasthuis, Haarlem

*Voor de workshops voor gevorderden is kennis omtrent dit onderwerp nodig.

Deze workshop geeft verdieping n.a.v. de plenaire presentatie. Wat is jouw rol bij euthanasie?

Bert Keizer, specialist ouderengeneeskunde, filosoof, auteur, columnist en verbonden aan de Levenseindekliniek