Verplegen in de gevangenis of op straat: ‘Soms verleen ik wondzorg in een fotohokje’

‘Soms verleen ik wondzorg in een fotohokje’

Ivo Todts (55) werkt als straathoekverpleegkundige in Hasselt (B) en verpleegt dak- en thuislozen, vaak met een verslavingsproblematiek. Daarnaast is hij verpleegkundige en referentiespecialist GGZ bij het Wit-Gele Kruis Limburg.

‘In België bestaat mijn beroep nog niet officieel. Het project straathoekverpleegkundige loopt nu anderhalf jaar en ik merk gelukkig dat dak- en thuislozen inmiddels spontaan de weg naar mij weten te vinden. En via mij weer naar de reguliere zorg. Sommige zorg kan ik zelf verlenen, op straat. Daarbij moet ik creatief zijn in soms erbarmelijke omstandigheden. Ik doe mijn best om zo hygiënisch mogelijk te werken, maar verleen ook wel eens wondzorg op een bankje of in een fotohokje.

In andere gevallen lijkt mijn werk meer op dat van een casemanager, dan ga ik rondbellen om iemand op de juiste plek te krijgen. Helaas zijn de mogelijkheden vaak beperkt. Zo lukt het in 7 van de 10 gevallen niet om iemand met een verslaving én psychische problemen op te laten nemen op de psychiatrische afdeling van een ziekenhuis. Vaak wordt de verslaving of dakloosheid als hoofdprobleem gezien en is er onvoldoende aandacht voor de onderliggende problematiek.

Soms is de zorg juist ook weer erg eenvoudig: simpelweg iemand vochtige doekjes aanreiken waarmee hij zich eens kan verfrissen. Daar kan iemand al zo dankbaar voor zijn. Maar het is niet altijd een gemakkelijke doelgroep om mee te werken. Men gaat niet altijd consequent om met afspraken bijvoorbeeld. Ik zal dat dan zeker bespreekbaar maken, maar ik blijf nieuwe kansen geven.

Ik zie namelijk dat mijn doelgroep in een vicieuze cirkel zit en soms bijna niet anders kan dan falen in hun goede voornemens. Zo vertelde een dakloze mij onlangs: ik heb een afspraak om weer een methadonprogramma in te gaan. Maar als ik daar kom krijg ik – voordat ik binnen ben – al van meerdere mensen heroïne aangeboden. Het is dan moeilijk om niet voor de bijl te gaan’.

‘We begeven ons letterlijk buiten de gebaande paden’

Ambulant verpleegkundige Flore Aartsen (38) werkt met zorgwekkende zorgmijders in Leeuwarden bij GGZ Friesland.

‘Ons team zorgt voor de zogenaamde ‘verwarde mensen’, maar ik spreek liever van mensen met onbegrepen gedrag. Ze willen wel aansluiten bij de maatschappij, maar dat lukt niet. Dus proberen wij de zorg bij hen aan te laten sluiten. Daarbij moeten we ons soms letterlijk buiten de gebaande paden begeven.

Zo tipte de handhaving ons over een jongen die in het bos leefde. Hij had veel meegemaakt in zijn leven en had in het bos een veilige plek voor zichzelf gecreëerd. Wij hebben contact met hem gelegd en ervoor gezorgd dat hij nu begeleid kan wonen, en een uitkering en een ID-kaart heeft. Hij kan nu eindelijk gaan kijken wat hij wil in zijn leven. Zoiets kost wel tijd. We moeten soms lang volhouden, maar uiteindelijk voelen onze cliënten dat we echt openstaan voor hun verhaal.

Luisteren is een belangrijk onderdeel van mijn werk, maar ik verstrek ook medicatie, probeer cliënten te stimuleren tot een gezonder leven en verzorg soms ook wonden als de cliënt bijvoorbeeld niet naar de huisarts durft. Maar ik ben blij dat ik niet elke dag katheters of infusen hoef in te brengen zoals in het ziekenhuis. Laat mij maar lekker de straat op gaan.

Onveilig voel ik me bijna nooit. Als ambulant verpleegkundige begeef ik me in de omgeving van de cliënt, op hun terrein. Daardoor ben ik minder bedreigend dan zorgverleners in een zorginstelling. Als ik het niet vertrouw kan ik politie inschakelen om op de achtergrond aanwezig te zijn. Maar het belangrijkste is dat ik luister naar mijn onderbuikgevoel. Dat is vaak de beste raadgever.’

‘Een leeftijdsgenoot met levercirrose, dat is confronterend’

Anouk Atasoy (22) werkt op afdeling De MeerZorg van het Leger des Heils in de buurt van Apeldoorn.

‘Wat veel mensen niet weten, is dat het Leger des Heils ook een verpleeghuis heeft. We verplegen daklozen en drugsverslaafden die niet terecht kunnen in een regulier revalidatiecentrum of hospice, maar ook mensen die thuis sterk verwaarloosd zijn. De zorg die we verlenen is dan ook heel divers, van revalidatie tot wondzorg tot palliatieve zorg.

Als mensen bij ons binnenkomen zijn ze dikwijls achterdochtig. Ze zijn vaak teleurgesteld in het leven en in de zorg. Het kan dus wel wat voeten in de aarde hebben om iets voor elkaar te krijgen, maar het geeft des te meer voldoening als dat dan toch lukt. Zo was er een terugkerende bewoner, een vrouw met borderline die steeds terugviel in haar drugsverslaving en uiteindelijk bij ons palliatieve zorg kreeg vanwege kanker. Ze wilde absoluut niet bij ons overlijden, zei ze. Maar toen dat toch gebeurde, kregen we van haar vriend allemaal een roos. Dat had ze voor ons geregeld, blijkbaar hadden we toch een plekje in haar hart veroverd.

Het mooiste van mijn werk vind ik om de persoon te leren kennen achter de problematiek. Al is dat soms ook wel confronterend, bijvoorbeeld bij bewoners van mijn leeftijd. Zelf heb ik een huis, ik ben getrouwd en heb familie om me heen. Om dan iemand te zien van midden twintig die al levercirrose heeft en alleen nog maar kan zitten, is wel heftig. Door mijn werk met dit soort mensen weet ik inmiddels wel dat iedereen verslaafd kan worden of dakloos kan raken. Ook jij en ik.’

‘Soms mag ik niet met pennen en schaar een cel in’

‘Bajesbroeder’ Rik (38) werkt sinds juni 2018 in het Justitieel Centrum voor Somatische Zorg binnen Penitentiaire Inrichting Haaglanden.

‘Wij zijn het enige centrum in Nederland waar gevangenen somatische of verpleeghuiszorg krijgen. Daardoor is het werk enorm afwisselend: het ene moment verzorg ik een gevangene met een schotwond, het volgende moment verleen ik kraamzorg en sta ik met een baby in mijn armen. Van sommige patiënten weet ik wel ongeveer wat ze gedaan hebben, van de meesten niet. En dat wil ik ook niet weten, want ik wil niet dat het mijn blik kleurt. Ik ben hier om goede zorg te verlenen, wat iemand ook heeft gedaan.

Ik werk altijd samen met een penitentiair inrichtingswerker, een PIW’er. Die bepaalt of het veilig is om de cel binnen te gaan, en houdt de veiligheid in de gaten terwijl ik zorg verleen. Soms moet ik van de PIW’er mijn pennen en mijn schaar uit mijn borstzakje halen, dan weet ik dat die patiënt extra gevaarlijk is. En ik ben ook wel eens door een PIW’er de cel uitgeduwd omdat de situatie niet veilig was.

Toch voel ik me hier veiliger dan toen ik nog in de acute thuiszorg werkte en in mijn eentje ’s nachts op ongure plekken kwam. Door dit werk te doen, ben ik mijn eigen vrijheid meer gaan waarderen. Ik voel na mijn dienst de wind in mijn haren. Ik kan ’s avonds mijn kinderen in bed stoppen, terwijl ik twee uur eerder iemand verpleegde die zijn kinderen maar één uurtje per week mag zien. Dan heb ik met hem te doen. Maar ik weet ook: hij zit hier niet voor niks…

Meer weten over het werk van Rik? Volg hem op Facebook (Bajes Broeder Rik) of op Instagram (Bajesbroeder).