Zorgmedewerker weet weinig van stervensrituelen moslims

Dat constateert Claudia Venhorst in het proefschrift Moslims ritualiseren de dood in Nederland, waarop ze op 13 juni promoveert aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Voor moslims die in Nederland overlijden is het belangrijk dat de stervensrituelen snel, zorgvuldig en volgens de geloofsvoorschriften worden uitgevoerd. Er zijn onderling vaak verschillen, waar verpleegkundigen en verzorgenden niet van op de hoogte zijn.

Venhorst deed haar onderzoek binnen diverse moslimgemeenschappen in Venlo, omdat er al veel onderzoek is gedaan in de Randstad. Venhorst: ‘Dat gaat over de twee grootse moslimgroepen in Nederland: Turken en Marokkanen. Zij kunnen voor hulp en begeleiding bij rituelen terecht bij hun eigen moskee. Maar hoe anders is dat in Venlo, een kleinstedelijke omgeving waar kleine groepen moslims erg op elkaar zijn aangewezen?’ Claudia Venhorst sprak in Venlo met zo’n tachtig moslims van verschillende (migratie) achtergronden en was aanwezig bij diverse rituelen rond de dood.

Verzorgen en begraven

Volgens Venhorst is de islam een eenduidige religie met heldere leefregels, maar de manier waarop moslims hun geloof praktiseren is heel divers en hangt af van de context waarin ze leven.  Venhorst: ‘Vaak wordt gedacht dat moslims alles zelf doen en regelen, ook het verzorgen en begraven van een overledene. Dat klopt ten dele, namelijk voor de moslims die hier een netwerk hebben van moslims met eenzelfde achtergrond. Voor veel Turkse en Marokkaanse Nederlanders is dat het geval. Zij kunnen er op vertrouwen dat als zij overlijden, hun geloofsgenoten doen wat er gedaan moet worden.’

Meer kennis

Heel anders is dat voor moslims met een vluchtelingenachtergrond onder andere afkomstig uit voormalig Joegoslavië, Somalië, en het Midden-Oosten of in het geval van gemengde huwelijken. Ook voor hen is het belangrijk dat bij hun dood de gepaste rituelen kunnen worden uitgevoerd. En dat er mensen in de omgeving zijn die daarin kunnen voorgaan. Venhorst:  ‘Als Nederlandse zorgverleners meer kennis hebben van de diverse rituele praktijk dan kunnen zij moslims daarin ook beter begeleiden. Sterven in een ‘vreemde’ omgeving is immers een zeer intens gebeuren.’

Rituele wassing

Een belangrijk ritueel dat bijna altijd in Nederland wordt uitgevoerd, ongeacht waar de overledene wordt begraven,  is de lijkwassing. ‘Ondanks dat het ritueel duidelijk is omschreven, ontstaan er toch vaak vragen,’ zegt Venhorst: ‘Niet alleen over de technische uitvoering maar vooral over hoe je als wasser omgaat met de overleden dierbare die voor je ligt.’

Vergrijzing

Ook al kiest de eerste generatie moslimmigranten nog vaak voor begrafenis in het land van herkomst, de stervensrituelen worden in Nederland uitgevoerd. En door de toenemende vergrijzing zal het aantal sterfgevallen ook toenemen. Daarom is het heel belangrijk, meent Venhorst, dat geestelijk verzorgers, artsen, verpleegkundigen en beleidsmakers oog krijgen voor de dynamische rituele praktijk van moslims. Haar studie geeft waardevolle inzichten in de geleefde religie van moslims in Nederland.