3 vragen over het refeeding syndroom bij ondervoeding

Er is de laatste tijd veel aandacht voor het signaleren en tegengaan van ondervoeding. Zo bleek in 2016 dat bijna vijftien procent van de patiënten in Nederlandse ziekenhuizen op de eerste opnamedag ondervoed is. Aandacht voor ondervoeding is belangrijk, want het kan leiden tot complicaties zoals tragere wondgenezing, langere opnameduur in het ziekenhuis en zelfs tot overlijden. Maar het herintroduceren van voeding brengt ook het risico op ‘refeeding syndroom’ met zich mee. Wat is dit en waar je moet je op letten?

1. Wat is refeeding syndroom?

Bij ondervoeding past het metabolisme zich aan op het gebrek aan brandstof uit de gebruikelijke bron: koolhydraten. Het lichaam schakelt over op de verbranding van eiwitten en vet. Als de patiënt weer koolhydraten binnenkrijgt, kan het metabolisme van slag raken. Dan is er sprake van het refeeding syndroom, dat wordt gekenmerkt door verlaagde eletrolytenplasmaconcentraties en vochtretentie. Sommige patiënten hebben er maar lichte klachten van, bij anderen kan het tot ernstige neurologische of cardiale symptomen lijden.

2. Waar kun je het aan herkennen?

Het verraderlijke van refeeding syndroom is dat de symptomen vaag en heel moeilijk te herkennen zijn. Een antwoord op deze vraag is er dus eigenlijk niet, blijkt ook uit een literatuuronderzoek van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Voedingsverpleegkundige Mariël Klos licht toe: ‘Refeeding syndroom geeft vage klachten die op van alles kunnen wijzen. Het is dus heel moeilijk te herkennen, maar kan wél levensbedreigend zijn. Daarom is het zaak dat je refeeding syndroom vóór bent, door alert te zijn op ondervoeding en te beseffen dat toedienen van voeding niet zonder gevaren is. Vermoed je dat een patiënt ondervoed is, schakel dan een diëtist in voordat je voeding toedient. De diëtist kan dan de elektrolyten- en de vochtbalans in de gaten houden en zo nodig suppleren.’

Ondervoeding is niet altijd gemakkelijk te herkennen. Het is een misvatting, ook onder verpleegkundigen, dat kijken en observeren voldoende is. Lees meer >>

3. Wie loopt het meeste risico?

Ondervoeding komt het vaakst voor onder ouderen, patiënten met een chronische ziekte zoals kanker of hiv, patiënten met anorexia nervosa, en patiënten met een alcoholverslaving. Zij lopen een extra hoog risico op refeeding syndroom. Datzelfde geldt voor patiënten die antacida of diuretica gebruiken, omdat ook bij hen elektrolytenverlies optreedt.
Ondervoede patiënten kunnen vermagerd zijn, maar dat hoeft niet. ‘Het gaat niet om de body mass index (BMI), maar om het spiermassaverlies’, stelt dr. ir. Hinke Kruizenga, diëtist-onderzoeker bij het VUmc in Amsterdam en projectleider van de Stuurgroep Ondervoeding in Nursing november. ‘Als iemand te weinig spiermassa heeft, maar wel veel vetmassa, dan zie je dat aan de buitenkant niet.’ Een diëtist kan vaststellen of iemand ondervoed is.

Bronnen:
Refeedingsyndroom, Nederlands Voedingsteam Overleg, gereviseerde versie, 2016.
‘Het refeeding-syndoom’, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 2015;159:A8610.

Met dank aan:
Mariël Klos, voedingsverpleegkundige bij Gelre Ziekenhuizen.