Palliatieve zorg; tien tips voor ‘het goede gesprek’

Tijdig spreken over de wensen en behoeften van mensen die ongeneeslijk ziek zijn is van grote waarde voor hen. Hoe begin en voer je die gesprekken als verpleegkundige?

1. Realiseer je allereerst: het is meestal geen overval

Patiënten die ongeneeslijk ziek zijn, zijn niet gek. Ze voelen hun lichaam. Ze weten vaak maar al te goed dat ze aan hun ziekte zullen komen te overlijden. Dus als je met hen over die toekomst praat, overval je hen meestal niet. Integendeel: je geeft hen de ruimte over een onderwerp te praten waarover de meesten in hun omgeving zwijgen.

2. Realiseer je ook: je ontneemt geen hoop

Natuurlijk is de hoop van veel patiënten erop gericht dat ze nog zullen genezen. Maar als die hoop vervalt, betekent dat niet dat alle hoop verdwijnt. Hoop richt zich na verloop van tijd op andere doelen. Een goed afscheid bijvoorbeeld. Een pijnvrij einde. Zo goed mogelijk leven tot het laatst.

3. Hoop op het beste, bereid je voor op het slechtste

Na de start van een behandeling is het altijd maar afwachten wat die precies bij een patiënt doet. Percentages over het succes van een behandeling gaan immers over grote groepen patiënten, niet over die ene die voor jou zit. Toch is het zinvol om uit te gaan van een tweesporenbeleid: hopen dat die behandeling het goede werk doet, en er tegelijkertijd rekening mee houden dat het anders loopt. Stilstaan bij dat laatste is zeer belangrijk. Goed voorbereid zijn kan helpen om teleurstellingen te voorkomen.

4. Gebruik open, bijna terloopse vragen

Ogenschijnlijk simpele vragen als ‘Hoe kijk je naar de toekomst?’, ‘Wat is nu het meest belangrijk in je leven?’, ‘Waar lig je ’s nachts wakker van?’ of ‘Welk cijfer geef je nu aan je leven?’ kunnen goede gespreksstarters zijn.

5. Vraag dóór

Veel mensen zijn niet gewend dergelijke gesprekken te voeren, dus soms zijn hun antwoorden erg kort. Help hen door dóór te vragen. Bijvoorbeeld met vragen als ‘Kun je er iets meer over vertellen?’, ‘Wat betekent dit voor jou?’ of ‘Kun je dat toelichten?’

6. Doe het ‘via de band’

Soms voelt het ongemakkelijk om een directe vraag te stellen aan een patiënt. Doe het dan indirect: ‘via de band’. Dan breng je een externe situatie in, bijvoorbeeld: ‘Ik hoorde op het nieuws dat Linda de Mol een wilsverklaring heeft ingevuld, voor als ze ongeneeslijk ziek is. Heb jij daar ook wel eens over nagedacht?’ Of: ‘Ik weet dat veel van mijn patiënten moeilijk kunnen omgaan met onzekerheid over de levensverwachting. Hoe is dat bij jou?’

7. Betrek de naasten in het gesprek

Je kunt ook wat minder direct zijn door in je vragen de naaste van de patiënt erbij te halen: ‘Hoe gaat je man ermee om dat je nu zo ziek bent?’ Of: ‘Wat vind je dochter ervan dat je hebt uitgesproken dat je niet gereanimeerd wilt worden als je plots een hartstilstand krijgt?’ Op de antwoorden kun je doorgaan: ‘En wat vind jij daarvan?’ Als de naaste erbij zit, kun je die vragen natuurlijk ook rechtstreeks aan hem of haar stellen.

8. Gebruik een hulpmiddel, zoals USD-4D

Er zijn tal van handige hulpmiddelen gemaakt die jou kunnen helpen om waardevolle gesprekken te voeren. Denk bijvoorbeeld aan het hulpmiddel dat USD-4D heet. Het is een vragenlijst die patiënten kunnen invullen. Aan de hand van de antwoorden van hen kun je in gesprek gaan. USD-4D downloaden? Dat kan hier.

9. Gebruik een hulpmiddel, zoals de Gesprekskaart Proactieve Zorgplanning

De waardevolle gesprekken die je voert met ongeneeslijk zieke patiënten maken veelal onderdeel uit van proactieve zorgplanning. Bij de vorig jaar geïntroduceerde richtlijn proactieve zorgplanning zat een handige gesprekskaart, vol tips. Je kunt deze hier downloaden.

10. Realiseer je tot slot: oefening baart kunst

Alle ervaren verpleegkundigen en artsen zullen je zeggen: ‘Oefening baart kunst’. Met andere woorden: hoe vaker je gesprekken voert over de wensen en behoeften van mensen die ongeneeslijk ziek zijn, hoe makkelijker het je afgaat. Dus: durf eraan te beginnen. Je kunt er een belangrijk verschil mee maken in het leven van je patiënten.

Meer informatie over palliatieve zorg vind je op palliaweb.nl (voor zorgverleners) en overpalliatievezorg.nl (voor patiënten/naasten).