‘Bij chronische pijn is de rol van de verpleegkundige cruciaal’

Dit is een bijdrage van Nursing congressen en valt buiten de verantwoordelijkheid van de redactie. 

Prof. dr. Bart Morlion

Op zijn poli in het universitair ziekenhuis Leuven ziet pijnarts Bart Morlion elke dag patiënten met chronische pijn. Negen van de tien kan hij niet genezen en de impact van die boodschap is groot. ‘Verpleegkundigen kunnen veel betekenen bij omgaan met chronische pijn, maar dat begint met zelf meer kennis en begrip opdoen.’

Chronische pijn is misschien nog het best te vergelijken met een inbraakalarm dat afgaat als er een vlieg in de keuken rondvliegt. ‘Het systeem reageert dan overmatig. Zo is het ook met chronische pijn: het brein ervaart niet-schadelijke prikkels als pijnlijk’, legt Bart Morlion uit. ‘Veel vormen van chronische pijn, lage rug- en nekpijn, wijdverspreide spierpijnklachten, zenuwpijnen en pijnklachten van long-covid, zijn niet terug te voeren op een corrigeerbaar letsel. En dus niet te genezen. Maar dat betekent niet dat er nog veel aan te doen is.’

Topdokter
Al ruim 25 jaar werkt Morlion, bekend van het tv-programma Topdokters en zijn boek PIJN, als pijnarts. ‘Mijn belangstelling ontstond toen ik als arts in opleiding was tot anesthesiologie. Daar werd ik opgeleid in een moderne visie op pijnbestrijding met een multidisciplinaire benadering: naast artsen waren bijvoorbeeld ook psychologen en fysiotherapeuten betrokken. Hier ontstond mijn belangstelling voor pijn en de mogelijkheden om er iets aan te doen. Ook was het nog geen uitgebouwd terrein. Nog steeds is er veel te ontdekken.’

Boosheid
Inmiddels is wel bekend dat ongeveer één op de vijf mensen kampt met chronische pijn. ‘Ter geruststelling: niet iedereen heeft complexe zorg nodig. Maar een gedeelte ook wel: ongeveer 15 tot 20% slaagt er niet in om met hulp in de eerste lijn voldoende te kunnen om gaan met de pijnklachten.’ Dat komt ook omdat chronische pijn een grote weerslag heeft, legt Morlion uit. ‘De klachten uiten zich niet alleen als pijn, maar ook in slaapstoornissen, vermoeidheid en stijve spieren door bewegingsangst. Vaak zijn mensen ook boos: op hun eigen lichaam dat hen in de steek laat, op de omgeving die weinig begrip toont en op de medische wereld die het niet kan oplossen.’

Meer dan pillen
Bovendien heeft chronische pijn ook invloed op het geestelijk functioneren. ‘Veel patiënten komen in een isolement. Ze kunnen minder of niet meer werken of hun oude werk niet meer doen, zitten vaker thuis en ook veel hobby’s en activiteiten zitten er niet meer in. Dat leidt vaak tot ‘catastroferende gedachten’: het uitvergroten van het negatieve. Terwijl juist de sociale dimensie belangrijk is in het revalidatieproces’, legt de Vlaamse pijnarts uit. ‘Pijntherapie is namelijk niet alleen pillen en prikken. Die kunnen wel ondersteunend werken, maar niet genezend. Bewegen en anders – positiever – gaan denken zijn veel belangrijker.’

Om de hoek
En daar komt de verpleegkundige om de hoek kijken. ‘Die is cruciaal om mensen te leren leven met hun chronische pijn’, vertelt Morlion. ‘Dat begint met zelf goede kennis en begrip opdoen van wat chronische pijn is, zoals ik in het boek PIJN ook uitleg. Dan kun je mensen ook helpen de boodschap te aanvaarden dat de pijn waarschijnlijk niet overgaat en dat therapie niet bestaat uit meer morfine of in de stoel blijven zitten, maar uit cognitieve modulatie. Dat betekent kijken naar wat wél kan en in plaats de focus te leggen op wat niet meer kan. Heeft iemand een slechte dag door stress, dan zou je kunnen kijken hoe die spanning is te verminderen.’

Hondje
Daar blijft het niet bij. ‘De verpleegkundige kan al vroeg zaken signaleren, zoals dat iemand niet te lang zware pijnmedicatie blijft gebruiken die niet helpt’, vertelt Morlion. Ook kan de verpleegkundige mensen motiveren, bijvoorbeeld op het gebied van voeding of bewegen. Niet ineens een halfuur wandelen, maar wel naar de bakker op de hoek te lopen en dan steeds een stukje verder. Zo had ik een patiënt wiens hond overleden was. Nu ze weer een hond heeft, komt ze buiten, beweegt ze en heeft ze meer aanspraak. Als mensen weten wat ze waardevol vinden, kan de verpleegkundige enorm ondersteunen om het leven daarop in te richten. Kleine, gedoseerde adviezen kunnen een groot verschil maken om zelfredzaamheid en levensplezier op te bouwen.’

Meer weten?

Meer weten over wat jij kunt doen om patiënten met pijnklachten optimaal te ondersteunen? Op dinsdag 12 september 2023 spreekt Bart Morlion op Het Jaarcongres Palliatieve Zorg. Bekijk hier het programma!

Tekst: Naomi van Esschoten