Wat is de beste mondverzorging bij neonaten?

Casus
De verzorging van de mond- en keelholte van pasgeborenen wordt op de neonatale intensive care niet eenduidig aangepakt. Een goede mondverzorging is belangrijk om problemen zoals infecties of laesies in de mond en keelholte te voorkomen. Als dat lukt, krijgen pasgeborenen minder negatieve prikkels. Op dit moment wordt glycerol gebruikt, maar dat zal uit het apotheekassortiment van het Academisch Centrum Amsterdam (AMC) verdwijnen. De vraag is welk middel glycerol kan vervangen.

1. Formuleer je vraag
(P=patiënt of probleem, I=interventie, C=vergelijking en O=uitkomst)
P = Pasgeborenen opgenomen in het ziekenhuis
I = Een alternatief product
C = Glycerol 85%
O = Gezond mond-keelholtegebied (incidentie infecties, laesies)

2a Zoekstrategie
Gezocht in Cochrane Library, CINAHL, Pubmed en Invert. Zoektermen: premature, newborn, infant /oral hygiene, mouth care/glycerine, chlorhexidine, dentaswabs, sodium chloride, breast milk/hydratation mouth, infections, positive stimulation.2

2b Opbrengst zoekstrategie
Resultaten: drie relevante systematic reviews (SR’s).3,4,5

3 Beoordeling resultaten
Een team onderzoekers onder leiding van Johnstone zocht naar de relatie tussen orale mondzorg en bacteriële kolonisatie en incidentie van een nosocomiale infectie (ziekenhuisinfectie). 3 Op basis van de gevonden literatuur introduceerden zij een richtlijn voor orale mondzorg voor kinderen (zonder of met tanden < 6 jaar en > 6 jaar). De richtlijn bevat drie fasen:
1. Orale inspectie: het regelmatig inspecteren van de mond en slijmvliezen.
2. Mechanische interventies: het actief verwijderen van tandplak en vuil uit de mond door het gebruik van een tandenborstel of dentaswab.
3. Farmacologische interventies: gebruik van fluoride in tandpasta, of van chloorhexidineoplossing indien >6 jaar, water of NaCl < 6 jaar, en witte vaseline voor lipverzorging.
De richtlijn is nog niet geëvalueerd.
Norris en zijn collega’s vergeleken op hun beurt preventieprotocollen rond Ventilatie geAssocieerde Pneumonie (VAP) voor pasgeborenen met een laag geboortegewicht (LBW) of extreem laag geboortegewicht (ELBW).4  Omdat relevante publicaties ontbraken, keken zij naar praktijkervaringen op een Amerikaanse neonatale intensive care en stelden een bundel samen met maatregelen om een VAP te voorkomen die zij in de Verenigde Staten implementeerden. De richtlijn met daarin de VAP-bundel beveelt onder meer aan om bij VAP het hoofdeinde van het bed omhoog te doen, gestandaardiseerde mondzorg (niet gespecificeerd in het artikel) uit te voeren en kolonisatie van uitzuigkatheters en slangen te voorkomen.
Rodriquez et al deden een literatuurstudie (SR) naar de immunologische protectie van moedermelk als deze oropharyngeaal (via de mond en keel) toegediend werd aan ELBW-pasgeborenen.5 De gevonden literatuur ondersteunt de rol van moedermelk als immuuntherapie voor de ELBW-pasgeborene. Er is generaliseerbaar bewijs vanuit dier- en volwassenenonderzoek dat via de mond toegediende moedermelk bescherming geeft tegen infecties, en dat het de mucosa van de slokdarm kan beschermen wanneer pasgeborenen lang niets per os binnen krijgen. Het toepassen van colostrum (allereerste melk uit de borst) in de keelholte gebeurt minimaal één keer per dag en in de ideale situatie elke 2-3 uur.

4 Conclusie en toepassing praktijk
Gebaseerd op de uitkomsten van deze drie onderzoeken concluderen we dat er geen overtuigende evidence bestaat voor één bepaalde wijze van mondverzorging voor pasgeborenen. Er is geen ondersteuning gevonden voor het gebruik van glycerol in de mondzorg. De toepassing van moedermelk voor mondverzorging lijkt acceptabel. Mondverzorging bij neonaten mag uitgevoerd worden met een wattenstok of dentaswab met moedermelk. Bij afwezigheid van moedermelk kan water of NaCl een alternatief zijn. Voor de verzorging van de lippen wordt witte vaseline aanbevolen.

5 Evaluatie
Deze resultaten zijn meegenomen in het herziene protocol mond- en keelverzorging voor pasgeborenen.

Er bestaat geen ideale mondverzorging bij neonaten, maar moedermelk lijkt het beste

Tekst Jolene Boot, Joke Wielenga1

Noten
1. Jolene Boot is ic neonatologieverpleegkundige en Joke Wielenga verpleegkundig wetenschappelijk onderzoeker. Beiden zijn werkzaam op de ic neonatologie van het AMC te Amsterdam.
2. www.cochrane.org, www.ebscohost.com/academic/cinahl-plus-with-full-text www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed, www.invert.be.
3. Johnstone L, Spence D, Koziol-McClain J. Oral Hygiene Care in the Pediatric Intensive Care Unit: practice recommendations. Pediatric Nursing 2010;10:85-97.
4. Norris SC, Barnes AK, Roberts TD. When ventilator associated pneumonias haunt your NICU – One unit’s Story. Neonatal Network 2009;28(1):59-66.
5. Rodriquez NA, Meier PP, Groer MW et al. Oropharyngeal administration of colostrum to ELBW infants: theoretical perspectives. J Perinatology 2009;29:1–7.