Communicatiewetenschapper Kasper Bormans doet ruim 10 jaar onderzoek naar communiceren met mensen die dementie hebben. Tijdschrift voor Verzorgenden vroeg hem om tips: hoe krijg je deze doelgroep in beweging?
Hij wil het meteen duidelijk maken: belerend overkomen is het laatste wat hij wil. Want dementie-onderzoeker dr. Kasper Bormans kijkt bewonderend naar hoe verzorgenden en verpleegkundigen communiceren met cliënten met dementie. Met zijn boeken Wat Alz? en Tijd maken voor mensen met dementie, 52 manieren om te blijven communiceren probeert hij hen extra te ondersteunen. Zodat ze met nieuwe inzichten nóg effectiever kunnen communiceren.
Dit interview is eerder verschenen in Tijdschrift voor Verzorgenden.
Waar komen deze inzichten vandaan?
‘Meestal uit de reclamewereld. We weten dat bepaalde communicatietechnieken goed werken om mensen spullen aan te smeren die ze niet nodig hebben. Waarom zouden we deze technieken niet inzetten voor het goede: om beter te communiceren met mensen met dementie?’
Heb je een voorbeeld?
‘Een bekende techniek die verkopers gebruiken is de Midas-aanraking. Hierbij raken zij de klant subtiel aan op bijvoorbeeld de schouder. Daardoor maakt de klant direct het hormoon oxytocine aan in de hersenen. Zo krijgt hij meer vertrouwen in de ander en is geneigd om iets van hem te kopen. Deze techniek kun je ook inzetten als je contact dreigt te verliezen met iemand met dementie. Het schept direct een verbinding en een vertrouwensband.’
Een andere techniek die je in de boek benoemt is de ja-kamer…
‘Klopt. Dit houdt in dat je iemand een aantal keer “ja” laat zeggen, het liefst hardop, waarna je je eigenlijke verzoek doet. Zo is de kans groter dat de cliënt ook hierop “ja” zegt. Een verkoper vraagt bijvoorbeeld: “Alles goed?”, “Kunt u alles vinden?”, “Zou u hier willen ondertekenen?” Door de klant een paar keer “ja” te laten zeggen, heb je een voet tussen de deur gekregen.
Hierdoor is een bepaalde bereidheid bij de ander gecreëerd, waardoor je laatste vraag waarschijnlijk óók met “ja” wordt beantwoord. Dit kun je als verzorgende bijvoorbeeld inzetten als je iemand wil bewegen tot een gezonde activiteit, zoals naar buiten gaan. Of een zorgmoment, bijvoorbeeld uit bed gaan. Het helpt trouwens ook als je zelf “ja” knikt, wanneer je iemand iets vraagt.’
Maar misschien is er wel een onderliggende oorzaak dat iemand weigert. Moet je die niet ontdekken?
‘Natuurlijk is het goed om te kijken waarom er weerstand is. Maar ons gedrag gaat voor 80 procent onbewust. Soms moet de ander een drempel over. Zoals het binnenlaten van de thuiszorg of om buiten een maaltijd te eten. De communicatietechnieken kunnen hierbij helpen.’
Kasper Bormans spreekt geregeld op het Dementie Congres van Nursing. Net zoals Gerben Bergsma en Barbara Oppelaar. Schrijf je snel in!
Hoe kwam je erbij om je te focussen op mensen met dementie?
‘Ik denk dat het grotendeels door mijn grootouders komt. Zij hadden geen dementie, maar ik had altijd een goede band met hen. Op het eind van zijn leven lag mijn opa in het ziekenhuis en was hij erg somber. Hij liet hierbij letterlijk het hoofd hangen. Ik studeerde destijds communicatiewetenschappen en wist dat lichaamstaal twee kanten op werkt. Als iemand van houding verandert, kan dat zijn gevoel beïnvloeden.’
Dus je wou je opa omhoog laten kijken?
‘Ja. Maar als ik gewoonweg zou zeggen “Kijk eens wat meer naar de wolken en de sterren”, zou dit geen effect hebben. Dus hing ik aan het plafond in zijn ziekenhuiskamer portretten van zijn dierbaren, waardoor hij als vanzelf omhoogkeek. De eerste dag dat de tekeningen er hingen, begon hij al grapjes te maken. Uiteindelijk heeft hij zijn laatste weken nog thuis kunnen doorbrengen. Mijn familie zei: “Jij hebt hem op die manier nieuw leven ingeblazen”. Het is geweldig dat je met een kleine ingreep zo’n verschil kan maken. Het is een van de tools die ik graag deel met zorgverleners en mantelzorgers.’
Wat is het grootste misverstand over dementie?
‘Ik vind dat de focus te veel ligt op het geheugenverlies. Dementie is onomkeerbaar en we kunnen er niks aan doen, is wat je vooral hoort. Als we alleen maar kijken naar dat geheugenverlies, zitten we in een doodlopende straat en voelen we machteloosheid. Als communicatiewetenschapper richt ik me niet op de verbindingen tussen de hersencellen, maar op de verbinding tussen mensen.
Hoe kun je de focus verleggen van geheugenverlies naar communicatieverlies? Want als je je richt op communicatieverlies, valt er een wereld te winnen en zijn er opeens veel meer mogelijkheden. Dat biedt perspectief. Zolang je in verbinding kunt zijn met iemand, is er leven en levenskwaliteit. In afwachting van de wonderpil is de medemens het beste medicijn.’
Omdenken speelt hierbij een grote rol in je boek. Welke drie aspecten zijn het belangrijkst?
‘Eigenwaarde, positiviteit en toekomst. Iemand met dementie heeft meestal een verdampend zelfbeeld. Daarom is het belangrijk dat je het gevoel van eigenwaarde vergroot. Dat kan via kleine ingrepen. Toen ik een verpleeghuis bezocht, nam ik een notitieboekje mee. Ik sprak met mensen met dementie en schreef druk mee met hun verhaal. Dat boekje had ik eigenlijk helemaal niet nodig, ik kon hun verhalen perfect navertellen.
Maar doordat ik in hun gezichtsveld meeschreef, gaf ik hen een positief gevoel. Een inspraakavond van bewoners in een verpleeghuis is ook helpend. Zo vertelde een man daar dat hij zijn leven lang had gepoetst. Eenmaal in het verpleeghuis mocht hij dat niet meer. Alles was al proper. Vervolgens kreeg hij bezems en schoonmaakdoeken, zodat hij weer kon poetsen in het verpleeghuis.’
Het tweede element dat je noemt is positiviteit…
‘Mensen hebben bij dementie de neiging om te denken dat het allemaal kommer en kwel is. Maar ook dit kun je omdenken: humor en verbeelding blijven bestaan. Humor is een krachtig instrument voor meer verbinding en levenskwaliteit. Maar ook met positief taalgebruik kun je een enorm verschil maken. Zo was er een dame met dementie die thuis woonde en steeds de kachel hoog zette, omdat ze vergat dat hij al aanstond. De dochter hing een briefje aan de thermostaat met “niet aan draaien!!!”.’
En dat hielp niet?
‘Nee, want het woordje “niet” bestaat in de taal, maar niet in de ervaring. Als je tegen een kind zegt: “Niet op de rode knop drukken”, drukt het op de rode knop. We pasten het briefje aan: “Dag Kathleen, je hebt al aan de knop gedraaid, dankjewel dat je het warm maakt in de kamer. Nog een fijne dag”. Dat hielp wél.’
Wat bedoel je tot slot met toekomst-perspectief?
‘Bij oudere mensen – ook bij mensen met dementie – praten we vaak over vroeger. Reminiscentie (bewust herinneringen ophalen, red) is goed, maar door een eenzijdige focus op het verleden beroven we hen van enig toekomstperspectief. Terwijl dat óók kwaliteit van leven biedt. Toch durven we hier vaak niet over te praten, omdat we denken dat toekomst voor het levenseinde staat. Dat hoeft niet zo te zijn, toekomst begint vandaag en er is genoeg om naar uit te kijken.
Dit kun je laten terugkomen in taal. Zeg niet: “Ik ga naar huis”, maar: “Ik zie u morgen weer”. Maak met een kalender zichtbaar welke leuke dingen in het verschiet liggen. Constateer je dat die kalender leeg is? Dan weet je dat er werk aan de winkel is en er activiteiten of bezoeken van vrijwilligers nodig zijn. Om de leegte te vullen, moet je die eerst vaststellen.’
Waar gaat je huidige onderzoek over?
‘Ik bekijk hoe we kinderen en mensen met dementie nader tot elkaar kunnen laten komen. Dat kan bijvoorbeeld door basisscholen meer te verbinden met verpleeghuizen. Een kind voegt iets toe zodra het een verpleeghuis binnenwandelt. En kinderen hebben aspecten die iemand met dementie een beter gevoel geven.
Ze zijn van nature vrolijk, wat positiviteit brengt, en zijn kleiner en lager in status, wat bij de ander het gevoel van eigenwaarde vergroot. En in het gezicht van een kind zie je de toekomst. Die twee werelden meer laten samenkomen is mijn volgende missie.’
Kasper Bormans in het kort
Geboren: in 1987 in Leopoldsburg (België)
Woont: in Leopoldsburg
Werkt: als onderzoeker aan de Maastricht University aan het onderwerp ‘Het inzetten van positieve kenmerken van kinderen om de draaglast van dementie te verlichten voor de samenleving’
Boeken: Wat Alz? (2014), Het spel van de verbeelding, activeer je fantasie (2016), Een nieuw geheugenpaleis (2017), Tijd maken voor mensen met dementie, 52 manieren om te blijven communiceren (2020)
Meer weten? kasperbormans.be
Geef je reactie
Om te kunnen reageren moet je inlogd zijn. Inloggen Ik heb nog geen account