Achtergrond: 'Laat je vaccineren tegen Mexicaanse griep'

De schrik voor het Nieuwe Influenza A (de officiële benaming van de ‘Mexicaanse Griep’) zit er goed in. De Nederlandse overheid heeft 34 miljoen vaccins besteld, zodat iedere burger kan worden ingeënt. De Belgische regering zet in op 12,6 miljoen vaccins. De Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) heeft ermee ingestemd dat gezondheidswerkers een van de doelgroepen zijn die als eerste gevaccineerd zullen worden tegen de Nieuwe Influenza A. En daar horen verpleegkundigen natuurlijk ook bij.

Geen vaccinatie
Maar uit de reacties op de onlangs verschenen poll op Nursing.nl blijkt dat een aantal verpleegkundigen helemaal niet zit te wachten op een vaccinatie tegen de Mexicaanse griep. Ruim 600 verpleegkundigen gaven antwoord op de vraag: wil jij gevaccineerd worden tegen de Mexicaanse griep? Zeker een kwart van hen moet er niet aan denken en nog eens een kwart twijfelt.

Opmerkelijk
Hoewel het ‘slechts’ een poll is en de uitslag dan ook niet gebaseerd is op gefundeerd onderzoek, is die op z’n minst opmerkelijk te noemen. Je zou verwachten dat juist verpleegkundigen zich bewust zijn van de risico’s die een besmettelijke griep kan hebben voor hun kwetsbare patiënten. Blijkbaar bestaat er nog veel onduidelijkheid over deze griepvariant en de vaccins. Voor de landelijke media was het in ieder geval reden genoeg om uitgebreid aandacht te besteden aan de poll op nursing.nl.

Verpleegkundigen zijn argwanend
Ook uit de reacties op de verschillende nieuwsberichten over het Nieuwe Influenza A blijkt dat verpleegkundigen argwanend tegenover vaccineren staan. Ze vragen zich bijvoorbeeld af of het vaccin wel ‘veilig’ is, zijn bang voor de bijwerkingen of menen te worden ingezet als proefkonijn. Tilly: ‘Het vaccin zou mogelijk ernstige bijwerkingen hebben, berichten meerdere kranten. Er zou een nieuwe technologie gebruikt zijn, klinisch onderzoek zou pas kunnen starten in september, met de eerste uitslag in december. Dit terwijl het vaccinatieprogramma al gestart zou zijn. Gaan we mensen in de zorg als proefkonijn inzetten?’

Geen proefkonijnen
Nursing legde de vragen van de twijfelende verpleegkundigen voor aan prof. dr. Ab Osterhaus, viroloog in het Erasmus MC in Rotterdam. Hij vindt het onvoorstelbaar dat verpleegkundigen het advies van de WHO zo negatief opvatten. ‘Je moet bij elke vaccinatie de risico’s van mogelijke bijwerkingen wegen tegen de voordelen. Influenza is een serieuze ziekte, waarbij de kans op complicaties – zoals een longontsteking – reëel is. Dit geldt ook voor de Mexicaanse griep, die te vergelijken is met een wintergriep. Je hebt het wel over een virusinfectie waaraan mensen, en zeker kwetsbare patiënten, zelfs dood kunnen gaan. Na vaccinatie krijg je de ziekte niet of in zeer lichte mate. Dat weegt mijns inziens op tegen de nadelen van mogelijke bijwerkingen.’ Als mogelijke milde bijwerkingen noemt hij een zere plek op de arm waar het vaccin is ingespoten en algemene bijwerkingen als hoofdpijn en je tijdelijk minder lekker voelen. ‘Maar dat duurt niet langer dan één tot twee dagen.’

Kwetsbare patiënten
Proefkonijnen zijn de verpleegkundigen zeker niet. Osterhaus: ‘Met deze wantrouwige opstelling vind ik dat je de plank mis slaat. De mensen ‘met de handen aan het bed’ krijgen de mogelijkheid zich zo vroeg mogelijk te laten vaccineren. Juist door mensen in de gezondheidszorg eerst te vaccineren kun je een boel ellende voorkomen. In 2003 zijn veel verpleegkundigen en artsen blootgesteld aan SARS en er ook aan overleden. Deze griep is zeker nu nog niet zo ernstig, maar voor kwetsbare patiënten ligt dat anders. De bereidheid tot vaccinatie tegen influenza is onder gezondheidswerkers in Nederland overigens altijd laag geweest. Ik vind dat niet acceptabel. Verpleegkundigen zouden niet alleen zichzelf moeten beschermen, maar ook moeten denken aan het belang van de patiënt.’

Vaccinatie in België
De verpleegkundigen in België staan minder argwanend tegenover vaccineren, weet Marc van Ranst. Hij is als viroloog verbonden aan de KU in Leuven. Hoewel er geen enquête of onderzoek naar is gedaan, denkt hij dat verpleegkundigen er positief tegenover staan en geïnteresseerd zijn. ‘Je kunt nooit 100 procent van de mensen bereiken, maar wanneer je uitlegt dat dit dé manier is om jezelf en je patiënt te beschermen, dan zal het moeten lukken om zoveel mogelijk mensen mee te krijgen.’ De overheid in België is zich ook aan het voorbereiden op een grote griepgolf, maar de berichtgeving in de media is volgens hem wat gematigder dan in Nederland. ‘In België gaan we ervan uit dat deze griep niet ernstiger is dan een gewone seizoensgriep.’ Hij benadrukt wel dat griep altijd zeer serieus genomen moet worden. ‘Gezondheidswerkers moeten zich dan ook zeker laten vaccineren. Niet alleen om ze aan het werk te houden, maar omdat ze nu eenmaal in de frontlinie werken en dat betekent dat ze alle mogelijke tools moeten krijgen om hun werk goed te kunnen blijven uitoefenen.’ Of de verpleegkundigen het uiteindelijk ook echt doen, is volgens hem een kwestie van goede voorlichting en vooral een eenvoudige organisatie. ‘In een ziekenhuis kan iedereen een spuit zetten; waarom dan ook niet de griepprik bij collega’s?’ Net als bij de wintergriep zal ook dit jaar in België veel aandacht worden besteed aan landelijke vaccinatiecampagnes tegen de griep.

Griepprik is effectief
Hoe komt het toch dat de bereidheid onder verpleegkundigen om zich tegen de griep te laten vaccineren zo laag is? In het septembernummer van Nursing in 2008 was Dorien Maas aan het woord (1) Voor haar opleiding tot bedrijfsarts schreef zij de scriptie: Influenzavaccinatie voor gezondheidspersoneel. Hoe te komen tot een grotere vaccinatiegraad? Uit haar onderzoek bleek dat vaccinatie van zorgpersoneel meer griep voorkomt (ongeveer 75 procent effectiviteit) dan het vaccineren van kwetsbare patiënten zelf (ongeveer 35 procent effectiviteit). De prik zorgde zelfs voor een lager sterftecijfer onder kwetsbare patiënten. Desondanks blijft een aantal verpleegkundigen weigeren. Volgens Maas ligt dat vooral aan de misvattingen die zowel artsen als verpleegkundigen hebben over de griepprik. Het grootste misverstand is de angst voor de bijwerkingen, zoals rode plekken en koortsverschijnselen. ‘Volledig onterecht’, zegt zij. ‘Ze kúnnen voorkomen, maar zijn minimaal.’

Belang van de patiënt staat voorop
De beroepsvereniging voor Verpleegkundigen en Verzorgenden (V&VN) is geschrokken van het bericht op Nursing.nl. Dat een aantal verpleegkundigen ervoor kiest zich niet te laten vaccineren, komt volgens woordvoerster Francis Bolle mede door broodje-aapverhalen die over de griepprik de ronde doen. ‘Sommige verpleegkundigen denken dat ze na de griepprik júist ziek worden, terwijl ze vergeten hoeveel griepgevallen er door de vaccinatie voorkomen worden. Natuurlijk kun je na de vaccinatie even met een stijve arm rondlopen, maar dat staat niet in verhouding tot wat er kan gebeuren als je de vaccinatie weigert.’ De beroepsvereniging pleit zelfs voor verplicht vaccineren. ‘Verpleegkundigen hebben een verantwoordelijkheid naar hun patiënten, die vaak een lage weerstand hebben. Zonder vaccinatie is er meer kans dat het virus doorgegeven wordt. Als het kon, zouden wij de griepprik morgen al verplichten, maar we realiseren ons ook dat zo’n omslag tijd nodig heeft.’

Veilige vaccins
Verpleegkundigen zijn dus bang voor bijwerkingen, maar twijfelen ook aan de veiligheid van de vaccins. Nu deze in een recordtempo moeten worden ontwikkeld, zijn sommigen bang dat die niet goed getest zijn. Maar daar hoeven we ons volgens Osterhaus echt geen zorgen over te maken. De vaccins die worden ingezet zijn de afgelopen jaren ontwikkeld voor bescherming tegen een virus dat verwant is aan het virus dat nu de grieppandemie veroorzaakt. Het bestanddeel van het vaccin dat ervoor zorgt dat het specifiek voor deze griep werkt, het antigeen, moet daarom worden aangepast. Voordat de aangepaste vaccins kunnen worden ingezet, moeten deze opnieuw aan de strenge veiligheidseisen voor registratie voldoen. De registratieprocedures voor de nieuwe vaccins lopen bij de European Medicines Agency (EMEA). De EMEA is een instituut van de Europese Unie, dat erop toe ziet dat nieuwe geneesmiddelen veilig zijn. Zij stelt hiervoor strenge veiligheidseisen (2). Ook het adjuvans dat wordt toegevoegd aan het vaccin, is voldoende getest (3). ‘De bestelde vaccins tegen Mexicaanse griep zijn veilig’, aldus Osterhaus. ‘De bestanddelen zijn gebaseerd op die van het vogelgriepvaccin (uiteraard wel met een andere virusstam), dat inmiddels bij tienduizenden mensen is toegediend en op basis daarvan toegelaten. Omdat er steeds andere virussen circuleren, veranderen de virusstammen in vaccins altijd. Dit is niet van invloed op de werkzaamheid en veiligheid van het vaccin. Maar als het vaccin straks aan vele miljoenen mensen zal worden toegediend, kun je altijd iets tegenkomen dat nog nooit gezien is. Dat is nooit honderd procent uit te sluiten’.

Vaccinaties Mexicaanse griep
De vaccins zullen volgens hem op z’n vroegst in september/oktober beschikbaar zijn. De viroloog zou zelf voorop staan om zich te laten vaccineren. ‘Ik zou mijzelf onmiddellijk laten vaccineren en mijn kinderen adviseren hetzelfde te doen. En ik behoor niet eens tot de risicogroepen voor de Mexicaanse griep.’ Hij doelt hiermee op zwangere vrouwen en mensen met onderliggend lijden. ‘Als puntje bij paaltje komt, zal de mening van verpleegkundigen over vaccinatie wel bijdraaien’, denkt hij. ‘Als de infectie ernstiger vormen gaat aannemen staan ze vooraan in de rij om zich als eerste te laten vaccineren. Bovendien is het belangrijk om de gezondheidszorg door te laten draaien. Ik denk dat een gezonde dosis scepsis altijd goed is, maar je moet niet wantrouwig worden.’ Ook Van Ranst is absoluut zeker van de veiligheid van de vaccins. De firma’s die deze vaccins produceren zijn erg betrouwbaar en maken al langer griepvaccins die zeer veilig zijn gebleken.’

Literatuur:
1 Mulders Nicole, Niet verplicht, wel verstandig, Nursing, september 2008.
2 www.rivm.nl > thema’s > Nieuwe Influenza A > Veelgestelde vragen > Vragen over vaccinatie.
3 Een adjuvans is een stof die aan een vaccin wordt toegevoegd om het immuunsysteem te stimuleren en zo de respons op het vaccin te versterken en verbreden, zonder dat deze toevoeging zelf een specifiek antigeen effect heeft. Door het toevoegen van een adjuvans is er minder vaccin nodig om hetzelfde effect te bereiken. Daarom wordt deze stof toegevoegd bij een pandemie, omdat er anders nooit op tijd voldoende vaccins zijn.
 
Meer informatie:
www.rivm.nl
www.influenza.be
www.dokterdokter.nl
www.zorgvisie.nl