Vrijwilligers nemen taken over van verpleegkundigen

Een vijfde van de vrijwilligers in de zorg verricht handelingen waarvoor een verpleegkundige opleiding nodig is. Dat is het gevolg van personeelstekorten in de thuis- en verpleeghuiszorg en leidt tot onwenselijke, onveilige situaties.

Dat blijkt uit een onderzoek van de Universiteit voor Humanistiek en de Vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk op basis van een enquête die 592 vrijwilligers hebben ingevuld.

Verpleegkundige handelingen

Het gaat dan vooral om intensieve lichamelijke, psychische en/of verpleegkundige zorg, zoals het toedienen van medicijnen, het inbrengen van een katheter, het geven van eten en drinken aan mensen met een slikprobleem, of hulp bij complexe rouw of complexe psychische problematiek. Daarnaast gaat het om privacygevoelig papierwerk, zoals aanvragen van een DigiD-code, belastingaangiftes, kiezen van een zorgverzekering, of inzage in (medische) dossiers. Het overschrijden van deze functionele grenzen gaat vaak gepaard met een morele worsteling bij de vrijwilliger.

Werkdruk

Vrijwilligers voeren die handelingen uit omdat ze bang zijn dat ze anders niet gebeuren. Betaalde zorgmedewerkers gaan vaak gebukt onder hoge werkdruk en vragen dan aan vrijwilligers of zij taken willen overnemen. Volgens de onderzoekers is die werkdruk het gevolg van de decentralisatie in 2015. Sindsdien zijn gemeenten verantwoordelijk voor meer zorgplichten en compenseren ze de werkdruk onder betaalde krachten met vrijwilligers. En omdat patiënten langer thuis wonen krijgen vrijwilligers te maken met complexere zorg.

Dilemma

Maar die complexe zorg levert vrijwilligers een moreel dilemma op. Ze weten dat ze geen voorbehouden handelingen mogen uitvoeren en onderschrijven die regel ook. Tegelijkertijd vinden ze het lijden van een patiënt zwaar wegen. Als de vrijwilligers hiermee doorgaan, zeggen de onderzoekers, leven ze met de angst te worden aangeklaagd als iemand erachter komt. Maar als ze niets doen, krijgt de patiënt geen hulp.

‘Opbiechten’

Het ‘opbiechten’ van zo’n overtreding is volgens de onderzoekers moeilijk voor veel vrijwilligers. Ze zouden graag zien dat vrijwilligers weer worden ingezet daar waar ze passen, en denken dat het helpt als vrijwilligers hun grenzen beter zouden leren aangeven. Maar met extra regels zijn vrijwilligers noch hulpvragers gebaat, zeggen de onderzoekers: de vrijwilligers kennen de regels, maar hebben goede redenen deze te overtreden.