'Zelfsturende teams hebben bij start éxtra begeleiding nodig'

Zelfsturende teams zijn niet alleen meer typisch iets voor de thuiszorg. Ook verpleeg- en verzorgingshuizen werken meer en meer met zelforganiserende teams, herkent ook Karin Castelijn van ‘Marieke Werkt’.

Voorheen leken zelfsturende teams vooral in de thuiszorg te bestaan. Zien jullie intramurale zorginstellingen vaker overstappen?

‘Ja, we zien het wel toenemen. Veel organisaties doen dat vanuit de visie: houdt de regie bij de cliënt, en het idee dat daarbij ook meer regie bij de medewerkers past. Maar het gebeurt ook wel eens dat er in managementlagen gesneden wordt, omdat het kostentechnisch beter uitkomt.’

Het is dan dus een bezuinigingsmaatregel?

‘Dat zou inderdaad kunnen. Maar meestal gaat het om de visie om de regie bij het team te leggen.’

Gaat het vaak mis?

‘Er kunnen inderdaad strubbelingen zijn. Er zijn organisaties die heel rigoureus de leidinggevende laag eruit halen, nieuwe taken bij het team leggen, en zeggen: “Succes”. Dat gebeurt. Dan gaat het meestal mis, want een team heeft in het begin van zelfsturing juist éxtra begeleiding nodig. Maar er zijn ook veel organisaties die wel een duidelijke visie hebben, en waar ze weten dat zelfsturing in de eerste periode kan leiden tot een daling in productiviteit. Zij regelen een goede begeleiding van het team. Maar nog steeds kan het veel onrust en stress opleveren in teams.’

Waarom?

‘Ik denk –en dit is geen verwijt- dat soms te weinig zicht is hoe lastig het is om zorgmedewerkers die uit een hiërarchische organisatie komen, waar voorheen alles aan een leidinggevende gevraagd moest worden, de vaardigheden te geven om het zelf te doen. Als je een leidinggevende hebt om knopen door te hakken, en dat opeens zelf moet doen als team, is het lastig om deze vaardigheid in de drukte te ontwikkelen.’

Welke problemen komen jullie het meest tegen?

‘Wat we vaak horen van teams, is dat verzorgenden er taken bij krijgen, zoals het roosteren en het beheren van het budget, terwijl ze er niet extra mensen bij krijgen. De werkdruk loopt hoog op, wat een oorzaak kan zijn van het hogere ziekteverzuim bij zelfsturende teams. De valkuil is namelijk dat verzorgenden de neiging hebben om het takenpakket op dezelfde manier uit te voeren. Terwijl je ook kritisch kunt kijken naar hoe je je werk anders kunt doen.’

Hoe?

‘We hadden bijvoorbeeld een team dat elke dag in een schriftje opschreef hoe de dag van een cliënt was gegaan. Maar bijna niemand las dat iedere dag en het koste veel tijd. In samenspraak met de cliënt en naasten hebben ze besloten om meer een algemene indruk te maken voor een aantal dagen voor de hele groep en niet per cliënt in een schriftje. Voor de cliënten en naasten is dit heel prettig en voor het team is het meer behapbaar geworden. Kijk naar wát doe je allemaal waardoor je het zo druk hebt, en kun je dat anders inrichten. Ook kan roostering een probleem opleveren.’

Heeft zo’n zelfsturend team nog wel voordelen?

‘Als ze de goede begeleiding krijgen, zeker! Je krijgt veel meer vrijheid om zelf dingen op te lossen, in plaats van dat je een bureaucratisch pad van toestemming vragen moet bewandelen. Zo kan een team veel sterker zijn en beter functioneren. Bijvoorbeeld een team dat slaapdiensten had, en waarvan de medewerkers slecht sliepen vanwege een slecht bed. Omdat ze het budget mochten beheren, konden ze zelf makkelijk een nieuw matras bestellen. De vrijheid en regelruimte kan ook veel opleveren.’

Kun je ook ongeschikt zijn voor een zelfsturend team?

‘Het vraagt inderdaad om een cultuuromslag. Sommige zorginstellingen draaien de zelfsturende teams, vanuit het idee “ze kunnen het niet”. Maar waarschijnlijker is dat de zorginstelling het team niet de goede begeleiding gaf om het onder de knie te krijgen. Ik denk dat iedereen het kan. Maar niet zomaar, het is niet eenvoudig’

Maar wat als je het niet wíl? Kun je dan overstappen naar een andere organisatie?

‘Dat kan. Maar dit is wel een trend die in alle zorginstellingen inzet. Misschien dat niet iedereen compleet met zelfsturende teams zal werken, maar het blijft nergens honderd procent bij het oude.’