‘Mijn collega gaat ziek aan het werk. Wat kan ik doen?’

Een jaar geleden reageerden honderden collega’s op een blog van verpleegkundige Fatima, die schreef over een collega die – ondanks dat ze grieperig was en 39 graden koorts had – toch nog gewoon aan het werk ging. ‘Waarom wordt het onder verpleegkundigen soms als een prestatie gezien dat je ziek aan het werk gaat?’

Nursing vroeg Louise Boelens & Petra Staal*, deskundigen op het gebied van ziekte en verzuim, naar de mogelijke oorzaken van dit gedrag en wat je er als collega aan kunt doen. De blog van Fatima lees je hier.

Louise en Petra: ‘Het kan een vorm zijn van “doorschieten in waar je goed in bent”. Als verpleegkundige heb je meestal de kwaliteit dat je goed kunt zorgen, dat je verantwoordelijkheid pakt, loyaal bent. Als je ook al een tijdje onder grote druk werkt – de personeelstekorten zijn immers hoog – en weinig tijd hebt om op te laden, kan het zijn dat je, als reactie op spanning en stress, deze eigenschappen gaat overcompenseren. Zorgen wordt overdreven zorgen, verantwoordelijkheidsgevoel wordt overdreven en het natuurlijke loyaliteitsgevoel zorgt ervoor dat je jezelf opoffert. Dat is misschien ook wat er met je collega gebeurt. Door dit opofferingsgedrag probeert ze misschien – ze heeft het zelf waarschijnlijk niet door – te bereiken dat ze erkenning krijgt. Dat ze er toch mag zijn. Van collega’s, of van de teamleider. Dit soort gedrag werkt als een soort zelfbescherming. Het kan zijn dat zo’n collega behoorlijk onzeker is, of mensen haar wel aardig vinden en of ze er wel bij hoort.’

Maar kan een probleem als dat wat Fatima beschrijft, ook ontstaan door de cultuur binnen het team of zelfs de hele organisatie?

‘Dat kan zeker. Mensen beïnvloeden elkaar veel meer dan we soms doorhebben. Uit onderzoek blijkt dat negatieve gevoelens binnen een team makkelijk overgaan op de andere teamleden – omgekeerd geldt dat trouwens ook. Als bij collega’s onderling het idee ontstaat dat je best met 39 graden koorts kunt gaan werken, zullen steeds meer collega’s dat overnemen en als “normaal” gaan ervaren. In onze individualistische maatschappij erkennen we dat niet zo snel maar de mens is toch echt een groepsdier. In een team en in een organisatie zijn er altijd normen en bepaald gedrag die dominant zijn: de groepsnorm. We passen ons daar min of meer aan. De bandbreedte waarin je kunt afwijken van de groepsnorm is soms groter, en soms echt klein.’

Wat kun je doen wanneer je merkt dat ziek aan het werk gaan de norm lijkt te zijn op jouw afdeling?

‘Jazeker. Juist collega’s zien dingen van elkaar die mensen zelf niet kunnen waarnemen. Je kunt elkaar daar dus op aanspreken. Verpleegkundigen zijn daar vaak te voorzichtig in. Houd wel in gedachten dat feedback geven altijd wederkerig is. Geef een ander pas feedback als je er zelf ook voor open staat. Zeg het dus op de manier waarop je zelf behandeld zou willen worden. Dus zonder afkeuring of ongevraagde “goede raad”.’

Hoe begin je een gesprek met zo’n collega?

‘Begin zo’n gesprek altijd met een nieuwsgierige houding en stel open vragen. Bijvoorbeeld: ‘Je bent hier terwijl je ziek bent. Vertel… Wat brengt je ertoe om hier te zijn?’ Stel je in zo’n gesprek ook echt open voor de mening van de ander. Realiseer je dat je eigen mening  – zeker als je een sterke mening hebt – het lastig maakt om echt naar de ander te luisteren. Bedenk dat jezelf ook wel eens ondoordachte of onverstandige dingen doet. Probeer dus goed te begrijpen hoe de ander redeneert en ga daarover eventueel in gesprek. Leg uit wat jijzelf zou doen en waarom. Als collega kun je niet meer doen. Door goede gesprekken worden we ons allen meer bewust van hoe we de dingen doen en waarom. Dat kan leiden tot verandering, maar dat gebeurt niet per se. Soms trekt iemand zich er niks van aan. Houding en gedrag van mensen op het werk hangen sterk samen met de cultuur in het team en in de organisatie. Dat geldt ook voor hoe makkelijk of moeilijk het is om elkaar feedback te geven. Als je in het team daarin oefent, en het belangrijk wordt gevonden, wordt het een stuk gemakkelijker en vanzelfsprekender. Organisaties zouden zich moeten realiseren dat hier nog veel te winnen is.’

Wat doe ik wanneer er echt opgetreden moet worden, wanneer ik me serieus zorgen maak over die zieke collega bijvoorbeeld?

‘Als er echt opgetreden moet worden dan is dat aan de leidinggevende. Als je je echt zorgen maakt, bijvoorbeeld omdat het gedrag van je collega riskant is voor haar eigen gezondheid of die van patiënten, zou je naar de leidinggevende kunnen stappen. Doe dit alleen als er echt risico’s in het spel zijn. Verpest niet de collegialiteit.’

Wat kan een leidinggevende doen tegen zo’n zieke werknemer?

‘De leidinggevende kan een zieke werknemer naar huis sturen, ook tegen haar wil. Als de zieke verpleegkundige het daar niet mee eens is, zal de leidinggevende aansturen op een afspraak met de bedrijfsarts. Deze arts is een onafhankelijk adviseur. In principe is zijn of haar oordeel doorslaggevend. Als de werknemer zich daar toch niet bij kan neerleggen is er een procedure mogelijk bij het UWV. Je vraagt dan om een zogeheten ‘deskundigenoordeel’. De uitkomst hiervan komt in de plaats van het advies van de bedrijfsarts.’

Ik voel me als verpleegkundige regelmatig verplicht om te komen werken terwijl ik eigenlijk ziek ben…

‘Als je ziek bent moet je je gewoon ziek kunnen melden en als het werk het daar niet mee eens is, maak je een afspraak met de bedrijfsarts. Zijn oordeel telt. Werk je in een cultuur met veel sociale druk en weinig ruimte voor afwijkende meningen, des te meer reden om lid te worden van een vakbond. Die kunnen je eventueel bijstaan met juridisch advies.’

Nog een paar juridische tips:

– Meld je ziek als dat nodig is! Je bent beschermd tegen ontslag en je loon wordt doorbetaald. De eerste 52 weken heb je op basis van een cao vaak recht op 100% van je loon. De daaropvolgende 52 weken op 70%. Werk je flexibel dan geldt een berekening op basis van het gemiddelde aantal gewerkte uren gedurende een periode voorafgaande aan de ziekmelding.
– Bij ziekte hoef je géén vakantiedagen op te nemen. De cao’s voor verpleegkundigen kennen geen zogeheten ‘wachtdag’ (voor eigen rekening) Het is zelfs zo dat ziektedagen tijdens je vakantie in principe niet als vakantiedagen gelden.

Louise Boelens is arbeidspsycholoog en jurist, had jarenlang een rubriek in Trouw voor problemen op de werkvloer en schreef het boek ‘Sterk in je werk’ – www.bureauboelens.nl

Petra Staal is advocaat, gespecialiseerd op het terrein van arbeid en inkomen – www.zumpolleadvocaten.nl