‘Pik niet alles van je cliënt’: zo bescherm je je als verpleegkundige

Discriminatie, belediging, intimidatie en fysieke agressie. Als verpleegkundige kun je hiermee te maken krijgen. Hoe bescherm je jezelf?

Suzan Linders is docent gevaarbeheersing en gespecialiseerd in omgaan met agressie. Samen met coördinator agressie en ook docent gevaarbeheersing Suzanne Thomasse geeft zij tijdens het congres Complex gedrag in de ouderenzorg een sessie over zelfbescherming en weerbaarheid. Een sessie waarin je leert grenzen te stellen en voor jezelf op te komen.

Hoe herken je de eerste signalen van mogelijke agressie bij een cliënt?

Linders: ‘Je hoort wel eens dat een cliënt uit het niets begint te slaan, maar agressief gedrag komt zelden uit het niets. Er zijn veel voortekenen, die lastig op te pikken zijn door de hectiek van alledag. Denk aan signalen als spierspanning, verandering in blik, het afsluiten voor contact of verandering in ademhaling.

Vaak ontstaan gedachten als: “de cliënt doet dit niet expres” of “de cliënt kan niks doen aan dit gedrag”. Met die mindset worden agressie of dreigende situaties genormaliseerd. Daarom is het belangrijk dat jij als verpleegkundige duidelijke grenzen stelt en zelfbescherming toepast.’

Heb je een voorbeeld?

‘Onlangs sprak ik een verpleegkundige die te maken kreeg met discriminatie. Een cliënt wilde op basis van etniciteit geen zorg van deze verpleegkundige. De verpleegkundige handelde goed door te zeggen: “Meneer, u maakt een beledigende opmerking over mijn huidskleur. Dat vind ik niet oké en ik wil dat u daarmee stopt. Als u doorgaat verlaat ik de ruimte. Als u stopt dan help ik u verder. Het is aan u.”

De reactie van een cliënt kan na deze interventie verschillen. Soms hoor je: “Sorry, zo was het niet bedoeld.” Een andere keer: “Ik mag ook niks meer zeggen tegenwoordig.” Het succes zit niet in de reactie van de cliënt. Je bent succesvol zodra je een grens stelt. Het gaat erom dat jij voor jezelf opkomt en zegt: dit is niet oké. Hier trek ik een lijn.

Een tip bij deze aanpak is dat je consequent moet blijven. Gaat het gedrag door, verlaat dan daadwerkelijk de ruimte. Het in en uit contact gaan is belangrijk. Soms begrijpt de cliënt het pas als je daadwerkelijk het contactmoment verbreekt. Wees overtuigd van jezelf en neem ruimte in.’

Het kan lastig zijn om zo’n duidelijke grens aan te geven. Zijn daar tips voor?

‘De kunst is te kijken naar feitelijk gedrag. Iemand kan door een ziektebeeld agressie vertonen. Als verpleegkundige begrijp je waar dit gedrag vandaan komt, maar dat praat het niet goed. Als je het niet benoemt, zeg je indirect: het is niet erg dat ik word beledigd of denigrerend word benaderd.

Maak contact, ook al is het kort. Benoem het gedrag concreet en specifiek. Als iemand begint te schreeuwen, zeg: “U schreeuwt, dat vind ik niet prettig, ik wil dat u daarmee stopt”. Het is altijd zinvol, al is het maar om het gedrag niet te normaliseren. Ook als de onderliggende oorzaak bijvoorbeeld dementie is. Vergeet niet dat het niet alleen om de cliënt gaat, maar ook om jou. Je bent succesvol door een grens te stellen en voor jezelf op te komen, ook zonder verwachtingen. Het gaat erom dat jij je comfortabel voelt in een oncomfortabele situatie.’

Wat als je deze aanpak wilt toepassen, maar dan niet de vereiste zorg kunt leveren?

‘Als verpleegkundige ben je in een lastige positie. Je wilt je cliënten niet tekortdoen en bent geneigd niet hard te zijn. Daarnaast kom je om zorg te verlenen. Als een cliënt agressief is maar ook incontinent, kan je dan de ruimte verlaten in plaats van direct te helpen met verschonen? De keuze maken om de ruimte te verlaten is nooit makkelijk.

Een integrale aanpak is essentieel. Jij kunt je grens aangeven en de ruimte verlaten, terwijl je organisatie denkt: “dat hoort bij je werk” of “je hebt trainingen gehad, je weet hoe je ermee om moet gaan”. Dan lopen de lijnen scheef en staat jouw handelen als verpleegkundige ter discussie.

Kom ook binnen de organisatie voor jezelf op. Stap naar het bestuur en zeg: “Vraag je mij mijn grenzen te overschrijden? Moet ik elke keer een klap incasseren?” Maak het bespreekbaar en geef een tegengeluid, zodat dit gedrag niet genormaliseerd wordt. Zorg dat iedereen in de organisatie dezelfde taal en visie hanteert.’