Nursing Challenge Diabetes | Bloedglucose, HbA1c en andere labwaarden

HbA1c is een labwaarde bij patiënten met diabetes die iets zegt over de bloedglucosewaarden gedurende een periode van zo’n 2-3 maanden. ‘HbA1c is een maat die zich goed vertaalt in het risico op complicaties bij mensen die insuline spuiten’, zegt Inge Hommel.¹ ‘Door bloedglucose te prikken krijg je maar een beperkt beeld, het is een momentopname. Het kan bijvoorbeeld voorkomen dat een patiënt ‘s nachts heel hoge glucosewaardes heeft en overdag, als hij prikt en controleert, een perfecte bloedglucose heeft. Zijn diabetes lijkt dan gereguleerd, maar de HbA1c kan hoog uitvallen.’

Met sensoren die continu meten krijg je een aanzienlijk beter beeld van het verloop van de bloedglucosewaarden en de gemiddelde instelling. ‘Alleen patiënten die aan intensieve glucoseregulatie doen en zowel lang- als kortwerkende insuline spuiten komen in aanmerking voor vergoeding van een glucosesensor,’ aldus Hommel. ‘HbA1c blijft daarom noodzakelijk om de dosering van medicatie te bepalen.’ Voor patiënten met diabetes type 2 die orale middelen gebruiken is de waarde sowieso onmisbaar; zij dragen geen sensor en prikken ook geen glucosewaarden. ‘Bij hen is het effect van de medicatie alleen vast te stellen op basis van de HbA1c-gehalte.’

Hommel: ‘Bij Diabeter controleren we de HbA1c van mensen met diabetes type 1 elke 3 tot 4 maanden via een vingerprik. Er bestaan ook afnamepakketjes waarmee patiënten zelf thuis bloed afnemen via de vinger.’ Bij patiënten met diabetes type 2 die insuline spuiten zal de praktijkondersteuner van de huisarts het HbA1c elke 3 tot 6 maanden controleren.²

In het ziekenhuis is het vaak de verpleegkundige die de bloedglucose meet. Doet de patiënt het zelf? Check dan wat voor meter hij gebruikt, adviseert Hommel. Hoe oud is het apparaat en wanneer is deze voor het laatst geijkt? ‘Het belangrijkste aandachtspunt is dat mensen die het ziekenhuis binnenkomen en insuline gebruiken steeds vaker sensoren dragen. De bekendste is de Freestyle Libre, die de concentratie glucose in het interstitiële vocht meet.

Hommel: ‘Je mag deze metingen niet zomaar bij elke patiënt gebruiken als leidraad voor het insulinebeleid. Realiseer je dat de glucosewaarde in het interstitiële vocht een paar minuten achterloopt op het capillaire volbloed. Dat verschil is met name van belang in veranderlijke situaties, bijvoorbeeld wanneer de patiënt erg ziek is en je als verpleegkundige het insulinebeleid moet overnemen. Vraag je dan af of het beeld dat de patiënt laat zien past bij de gemeten waarde van de sensor en doe bij twijfel een vingerprik.’

Intro tekst

Patiënten met diabetes worden jaarlijks gecontroleerd op risicofactoren voor hart- en vaatziekten, via bepaling van het totaal cholesterol, HDL-cholesterol, LDL-cholesterol en triglyceriden.^3,4 Hommel: ‘We kijken ook naar de nierfunctie (aan de hand van het serumcreatininegehalte, en in de urine de albumine/creatinine-ratio) en naar de leverenzymen (ALAT). Die laatste vanwege het effect van medicatie op de lever, maar ook om het risico op leververvetting in te schatten.

Diabetes type 1 en 2 hebben een verschillend ontstaansmechanisme en metabool profiel; bij type 2 speelt leefstijl en overgewicht een rol en komt leververvetting vaker voor. Bij type 1 kijken we verder nog naar manifestaties van andere auto-immuunaandoeningen, zoals de status van vitamine B12 en thyroïdstimulerend hormoon TSH.’

De bloedglucose is de concentratie glucose in mmol/l in het bloed die veel patiënten zelf meten met een bloedglucosemeter via een vingerprik. Er is sprake van diabetes bij een nuchtere glucosewaarde ≥ 7,0 mmol/l en een niet-nuchtere waarde van ≥ 11,1 mmol/l.²

Het HbA1c (hemoglobine A1c) is een reactieproduct dat in het vaatstelsel gevormd wordt door de binding van glucose aan hemoglobine. Omdat rode bloedcellen een levensduur hebben van 2-3 maanden, weerspiegelt HbA1c de gemiddelde glucosewaarde gedurende die periode. HbA1c wordt niet gebruikt om de diagnose te stellen, maar is vooral geschikt om de glykemische instelling te volgen, dus als parameter voor de glucoseregulatie.³ De streefwaarde is ≤ 53 mmol/mol. Een hogere waarde kan geaccepteerd worden afhankelijk van leeftijd en eventuele kwetsbaarheid of comorbiditeit (zie NHG-standaard).

1. Inge Hommel is als internist verbonden aan Sint Maartenskliniek in Nijmegen en zorg- en onderzoekscentrum voor diabetes type 1 Diabeter Deventer. In 2017 promoveerde ze op perioperatieve diabeteszorg aan de Radboud Universiteit.
2. Barents ESE et al., NHG-Standaard Diabetes mellitus type 2. Gepubliceerd: september 2018
3. NGH-richtlijn Laboratoriumdiagnostiek Diabetes mellitus type 2 (LESA)
4. Noordzij M, Nursing Challenge: Complicaties bij diabetes mellitus, Nursing oktober 2021