• Spring naar de hoofdnavigatie
  • Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de voettekst
Menu
Zoeken
Inloggen

Nursing.nl | Nieuws, blogs en meer | Nursing voor verpleegkundigenNursing.nl | Nieuws, blogs en meer | Nursing voor verpleegkundigen

Waarmee maken wij jou steeds beter?

  • Praktijk
  • Werk
  • Challenge
  • Congressen
  • Abonneren
  • Nursing
    • Home
    • Praktijk
    • Werk
    • Challenge
    • Congressen
  • Service
    • Veelgestelde vragen
    • Contact
    • Abonneren
    • Adverteren
    • Inloggen
    • Wat is de Nursing Challenge?
    • Mijn profiel
  • Meer Nursing
    • Nieuwsbrieven
    • Shop
    • Nursing.be
  • Vacaturebank
    • Vacatures
    • Vacature plaatsen

Challenge MDL

Nursing Challenge Misselijkheid en braken | Anti-emetica

Deze challenge bestaat uit een serie van artikelen, een overzicht van deze artikelen vind je hier

Accreditatiepunten: 2

Direct naar de toets
Lees ook

EBP: Helpen cannabinoïden tegen misselijkheid en braken door chemo?

De medicamenteuze behandeling van ‘gewone’ misselijkheid bestaat uit anti-emetica. De dopamine-antagonisten domperidon en metoclopramide onderdrukken misselijkheid en braken, en bevorderen de maagontlediging.

De medicamenteuze behandeling van ‘gewone’ misselijkheid bestaat uit anti-emetica. De dopamine-antagonisten domperidon en metoclopramide onderdrukken misselijkheid en braken, en bevorderen de maagontlediging.

tekst artikel: Linda de Graaf en Marlies Noordzij
illustratie: Bernet Ragetli
toets: Anna-Marie Mollink

Introductie

Wanneer verpleegkundige adviezen en interventies niet effectief genoeg zijn tegen misselijkheid, kunnen anti-emetica worden ingezet. Maar: in de meeste gevallen is medicatie niet noodzakelijk bij ‘gewone’ misselijkheid en braken. Braken is een natuurlijke beschermingsreactie van het lichaam die stopt wanneer de oorzaak is verdwenen. Het is dan ook belangrijk om eerst na te gaan wat de oorzaak is van de klachten voordat wordt overgegaan op het (laten) voorschrijven van anti-emetica. Bovendien is er maar beperkt bewijs voor de effectiviteit ervan. Overweeg daarom alleen in uitzonderlijke gevallen behandeling met een anti-emeticum, bijvoorbeeld bij een verhoogd risico op dehydratie.1,2

Dit geldt voor gewone misselijkheid, maar bij misselijkheid met specifieke oorzaken zoals chemotherapie, radiotherapie, migraine of reisziekte kunnen andere adviezen gelden. Zo kan bij relatief ernstige, aanhoudende klachten van reisziekte bijvoorbeeld een sederend antihistaminicum, zoals cinnarizine, meclozine of cyclizine overwogen worden. In dit artikel richten we ons op de dopamine-antagonisten domperidon en metoclopramide.1,2

Indicaties voor anti-emetica

In Nederland worden vooral domperidon (generiek of Motilium®) en metoclopramide (generiek of Primperan® als drank of injectievloeistof, niet als tablet) voorgeschreven als anti-emetica. 2,3 Domperidon of metoclopramide worden gebruikt bij de symptomatische behandeling van (aanhoudende) misselijkheid en braken. Bovendien kunnen dopamine-antagonisten bij vrouwen die borstvoeding geven de melkproductie stimuleren door verhoging van de prolactinespiegel. Hoewel de middelen niet geregistreerd zijn voor deze indicatie worden ze toch soms voorgeschreven met dit doel, waarbij domperidon de voorkeur heeft omdat dit minder overgaat in de moedermelk.

Soorten en werking

Domperidon en metoclopramide zijn dopamine-antagonisten. Hun remmende werking tegen misselijkheid en braken, het zogenaamde anti-emetische effect, berust waarschijnlijk op het blokkeren van receptoren in de chemoreceptortriggerzone (CTZ).

De dopamine die het braken opwekt, kan daardoor niet meer op de receptoren inwerken. Dit wordt een antidopaminerge werking genoemd. Verder hebben beide middelen een prokinetische werking: ze verhogen de maagdarmmotiliteit, versnellen de maaglediging en verhogen de druk op onderste slokdarmsfincter, waardoor die minder makkelijk opent om te braken.1

Als er ook sprake is van psychische comorbiditeit kan ook haloperidol (Haldol®, generiek) worden gebruikt tegen misselijkheid en braken. Haloperidol wordt vooral toegepast als antipsychoticum, maar is in verband met zijn sterke antidopaminerge werking ook geregistreerd voor de profylaxe of behandeling van postoperatieve misselijkheid en braken, indien andere middelen geen effect hebben of zijn gecontra-indiceerd. Off-label wordt het ook gebruikt bij misselijkheid en braken in de palliatieve fase. Het heeft geen prokinetische werking.

Dosering

Om de bijwerkingen zoveel mogelijk te beperken gelden voor zowel domperidon als metoclopramide strikte doseringsadviezen. Voor beide middelen is de maximale dagdosis 30 mg (3dd 10 mg). Bij onvoldoende effect bij misselijkheid en braken in de palliatieve fase of na chemotherapie zijn soms hogere doseringen nodig en kan 3dd 20 mg (metoclopramide) of 3-4 dd 10-20 mg (domperidon) worden gebruikt.4 Bij een verminderde nierfunctie moet de dosis juist verlaagd worden.1

Voor domperidon is de maximale behandelingsduur 1 week, vanwege het risico op cardiale bijwerkingen. De maximale behandelingsduur is voor metoclopramide 5 dagen. Houd bij dit middel minimaal 6 uur tussen 2 doses om de kans op bijwerkingen zo klein mogelijk te houden. Domperidon werkt na 15-30 minuten en metoclopramide na 30-60 minuten.

Anti-emetica worden bij voorkeur oraal toegediend. Wanneer dit niet mogelijk of gewenst is, bijvoorbeeld bij persisterend braken, kan voor rectale of parenterale toediening gekozen worden. Domperidon kan oraal worden toegediend en metoclopramide ook rectaal en parenteraal.

Bijwerkingen

Domperidon kan het QTc-interval op het ECG verlengen. Het gebruik van domperidon is in verband gebracht met een verhoogd risico op ernstige aritmieën en plotselinge hartdood, vooral bij doseringen hoger dan 30 mg/dag en bij patiënten ouder dan 60 jaar. Waarschuw daarom direct een arts bij plotselinge duizelingen of bewustzijnsverlies.3

Andere bijwerkingen van domperidon die regelmatig voorkomen zijn een droge mond, diarree, hoofdpijn, duizeligheid en slaperigheid. Daarnaast kunnen bewegingsstoornissen optreden, vooral bij jonge kinderen. Overleg met de arts als de patiënt na een paar dagen nog last heeft van deze bijwerkingen. Verder kunnen darmkrampen optreden, maar die gaan vaak vanzelf over.

Metoclopramide veroorzaakt bij personen jonger dan 20 jaar en bij ouderen vaker extrapiramidale bijwerkingen, zoals dystonie (verstoorde spierspanning), acathisie (innerlijke onrust en rusteloze benen) en parkinsonisme. Bij deze groepen gaat de voorkeur daarom uit naar domperidon. Net als bij domperidon komen bij dit middel soms bewegingsstoornissen voor, vooral aan het begin van de behandeling, bij hoge doseringen, bij langdurig gebruik en bij kinderen en jongvolwassenen. Verder treden bij gebruik van metoclopramide regelmatig slaperigheid en diarree op. In zeldzame gevallen kunnen convulsies optreden en vooral na intraveneuze toediening kan ook metoclopramide tot hartritmestoornissen leiden. Waarschuw in al deze gevallen de arts.

Zowel bij metoclopramide als bij domperidon kan de prolactinespiegel stijgen. Dat kan leiden tot amenorroe (uitblijven van de menstruatie), maar ook tot gynaecomastie (borstvorming bij mannen) en galactorroe (afscheiding van vocht of melk uit 1 of beide borst(en)). Deze verschijnselen verdwijnen enkele dagen na stoppen.

Overgevoeligheidsreacties, bijvoorbeeld huiduitslag, komen voor zowel metoclopramide als domperidon voor. Waarschuw direct een arts bij verschijnselen van ernstige overgevoeligheidsreacties, zoals benauwdheid, een gezwollen gezicht of anafylaxie.

Haloperidol kan extrapiramidale bijwerkingen geven.

Interacties

Het risico op hartritmestoornissen is groter bij gelijktijdig gebruik van domperidon met andere middelen die hartritmestoornissen kunnen veroorzaken, zoals bepaalde anti-aritmica, antipsychotica, antidepressiva en antibiotica. Ritonavir remt de afbraak van domperidon.1,2

Metoclopramide gaat de werking van dopaminerge middelen, zoals parkinsonmedicatie, tegen en de combinatie van deze middelen wordt daarom bij voorkeur vermeden. Domperidon kan wel worden gegeven bij braken bij een parkinsonpatiënt. Onder andere fluoxetine en paroxetine (SSRI’s, selectieve serotonineheropnameremmers) remmen de afbraak van metoclopramide, waardoor het risico op bijwerkingen groter is. Bovendien vergroot de combinatie van metoclopramide met een SSRI de kans op bewegingsstoornissen. 1,2

Contra-indicaties

Mensen met een verlengd QT-interval mogen domperidon niet gebruiken. Ook bij bekende elektrolytstoornissen (hyperkaliëmie, hypomagnesiëmie) of bradycardie is er een hoger risico op cardiale bijwerkingen.1 Andere contra-indicaties voor het gebruik van domperidon zijn overgevoeligheid, een prolactinoom en ernstige leverfunctiestoornissen.1

Metoclopramide mag niet worden gebruikt door kinderen jonger dan 1 jaar, omdat zij een grotere kans hebben op bewegingsstoornissen en ook voor oudere kinderen is metoclopramide geen middel van eerste keuze. Andere contra-indicaties voor metoclopramide zijn overgevoeligheid, een aangeboren lang QT-interval, epilepsie en de ziekte van Parkinson.

Zowel domperidon als metoclopramide kan beter niet worden gebruikt bij een gastro-intestinale bloeding of -perforatie, of bij een mechanische obstructie van het maagdarmkanaal.

Bronnen

1 Farmacotherapeutisch Kompas. Indicaties: Misselijkheid en/of braken.

2 NHG-Behandelrichtlijn Misselijkheid en braken. Laatste aanpassing: december 2022.

3 Middelen bij onvoldoende melkproductie tijdens de borstvoedingsperiode. Bijwerkingencentrum Lareb. Laatst bijgewerkt op 25-08-2021.

4 Richtlijn Misselijkheid en braken in de palliatieve fase. Pallialine, 2014.

De andere 2 artikelen van deze Nursing Challenge zijn:

  • Misselijkheid en braken | De fysiologie
  • Misselijkheid en braken | Verpleegkundige interventies

Je hebt alle 3 de artikelen nodig voor de toets.

Toets je kennis

  • Iedere maand verschijnt op Nursing.nl een kennisdossier met 3 artikelen en een kennistoets.
  • Met de dossiertoets kun je 2 accreditatiepunten verdienen. Maak je alle maandelijkse toetsen, dan sprokkel je dus 24 punten bij elkaar.
  • 2 keer per jaar kun je 3 extra accreditatiepunten scoren door mee te doen aan de Nursing ZomerChallenge en WinterChallenge. Hierin testen we wat je hebt opgestoken van alle Nursing Challenge artikelen van het afgelopen half jaar.
  • Per jaar kun je dus 30 accreditatiepunten halen.
  • Alle toetsen staan online op www.​nursing.​nl/​challenge

Win leuke prijzen!

  • Per maand wordt onder alle deelnemers een goodiebag verloot. De winnaars worden elke maand online bekendgemaakt.
  • De winnaars van de ZomerChallenge en de WinterChallenge ontvangen mooie prijzen.

De toetsen zijn ook beschikbaar via de Nursing Challenge app. 

Je kon dit artikel lezen omdat je een abonnement hebt op Nursing
Start de toets

MDL

Nursing Challenge Misselijkheid en braken | De fysiologie

Misselijkheid en braken zorgen voor veel discomfort bij patiënten. Lees hier welke fysiologische mechanismen hierbij een rol spelen. […]

MDL

Nursing Challenge Misselijkheid en braken | Verpleegkundige interventies

Anti-emetica zijn niet altijd nodig bij misselijkheid en braken: ook verpleegkundige interventies kunnen veel effect hebben. Welke zet je in?[…]

Terug naar overzicht artikelen
Direct naar de toets

Lees Interacties

Geef een antwoord Reactie annuleren

Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.

Newsletter

Altijd op de hoogte van het laatste nieuws en vakinhoudelijke artikelen?

Schrijf je dan in voor een van onze nieuwsbrieven.

Aanmelden

Footer

Meer nursing

Abonneren

Gratis proefabonnement

Shop

Contact

Volg ons op

Adverteren

Personeeladvertentie

Adverteren & partnerships

Nursing Vlaanderen

Ga naar Nursing.be

© Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Nature

  • Privacy Statement
  • Disclaimer
  • Voorwaarden
  • Cookie voorkeuren