Misselijkheid en braken zorgen voor veel discomfort bij patiënten. Lees hier welke fysiologische mechanismen daarbij een rol spelen.
tekst artikel: Marlies Noordzij
illustratie: Bernet Ragetli
toets: Anna-Marie Mollink
Introductie
Zowel in de eerste- als in de tweedelijnszorg is misselijkheid een veelvoorkomend probleem. Toch valt misselijkheid moeilijk te definiëren, omdat het een subjectieve beleving van de patiënt is. Het laat zich het best omschrijven als een onaangenaam, niet-pijnlijk gevoel in de maagstreek. Daarnaast onderscheiden we dyspepsie (maagklachten, zoals een opgeblazen, vol of pijnlijk gevoel in de maagstreek) en regurgitatie (opgeven van onverteerd voedsel zonder voorafgaande misselijkheid).1,2
Vaak gaat misselijkheid samen met (aandrang tot) braken, maar deze klachten kunnen ook los van elkaar optreden. Misselijkheid (nausea) en braken (vomitus of emesis) kunnen gepaard gaan met speekselvloed, bleekheid, zweten, een snelle hartslag (tachycardie) en diarree. Deze symptomen gaan samen met kokhalzen vooraf aan het feitelijke braken.3
Oorzaken van misselijkheid en braken
Er zijn enorm veel verschillende oorzaken die tot misselijkheid en/of braken kunnen leiden (zie tabel hieronder). Meestal zijn acute oorzaken van misselijkheid makkelijk te herkennen, zoals een infectie (voedselvergiftiging of virale gastro-enteritis), zwangerschap of een bijwerking van een geneesmiddel. Bij chronische misselijkheid, wanneer de klachten langer dan 4 weken duren, is de oorzaak vaak moeilijker te achterhalen. De meest voorkomende oorzaken van chronische misselijkheid zijn maagklachten (functionele dyspepsie) en migraine.1

Braakcentrum
Visuele, auditieve, gustatorische (smaak) en olfactorische (geur) stimuli kunnen misselijkheid en braken opwekken. Beide worden gereguleerd vanuit het braakcentrum dat in het verlengde ruggenmerg in de hersenstam ligt (zie figuur). In het braakcentrum liggen verschillende typen receptoren die worden geactiveerd door informatie vanuit:1,3
1) De chemoreceptortriggerzone (CTZ) gelegen in de hersenstam; deze ontvangt signalen doordat onder andere geneesmiddelen, toxines en lichaamseigen stoffen (bijvoorbeeld bij elektrolytstoornissen en nierinsufficiëntie) hier receptoren prikkelen.
2) De nervus vagus; deze ontvangt signalen via receptoren in het maagdarmkanaal, onder andere in de maag, darm, lever en vliezen (serosa).
3) Het evenwichtsorgaan.
4) Hogere corticale centra; deze worden geactiveerd worden door zintuigen, herinneringen en angst (zoals bij anticipatoir braken). Hierbij zijn verschillende neurotransmitters en receptoren betrokken.
Zodra het braakcentrum geactiveerd is, treedt misselijkheid op. De beweging (motiliteit) van de maag wordt minder, er wordt minder maagzuur afgescheiden en de speekselvorming neemt toe. Bij braken trekken de maag- en buikspieren krachtig samen, terwijl de onderste sluitspier van de slokdarm (oesofagale sfincter) zich juist ontspant. Door die krachtige samentrekkingen wordt de inhoud van het duodenum en de maag terug naar boven gestuwd via de mond of neus.

Gevolgen en complicaties
Aanhoudende misselijkheid kan zorgen voor een verminderde inname van voeding en vocht. Dit kan leiden tot dehydratie, ondervoeding, gewichtsverlies en uitputting. Zeker bij ouderen kan dehydratie tot ernstige complicaties leiden, zoals metabole ontregeling (nierfunctiestoornissen, hypokaliëmie, metabole alkalose) en klachten als verwarring en delier. Patiënten die erg misselijk zijn kunnen of willen bovendien soms hun medicatie niet innemen of moeten (tijdelijk) stoppen met bijvoorbeeld radio- of chemotherapie.1,3
Veelvuldig braken kan leiden tot extra complicaties. Zo kunnen bloedbraken (hematemese) door scheurtjes in de slokdarm (Mallory-Weiss syndroom) of aspiratiepneumonie voorkomen. Ook kan een branderig gevoel in de slokdarm optreden doordat de slijmvliezen van de slokdarm niet bestand zijn tegen de hoge zuurgraad van braaksel.3 Bij langdurige blootstelling van de slokdarm aan maagzuur kan oesofagitis optreden, met name in het onderste deel van de slokdarm. Het is daarom belangrijk de oorzaak van het braken snel te achterhalen en deze te behandelen, eventueel met maagzuurremmers of anti-emetica.
Met dank aan
Prof. dr. Ben Witteman, MDL-arts in Ziekenhuis Gelderse Vallei (Ede) en buitengewoon hoogleraar ‘Voeding en darmgezondheid in transmurale zorg’ aan Wageningen UR.
De andere 2 artikelen van deze Nursing Challenge zijn:
Je hebt alle 3 de artikelen nodig voor de toets.
Toets je kennis
- Iedere maand verschijnt op Nursing.nl een kennisdossier met 3 artikelen en een kennistoets.
- Met de dossiertoets kun je 2 accreditatiepunten verdienen. Maak je alle maandelijkse toetsen, dan sprokkel je dus 24 punten bij elkaar.
- 2 keer per jaar kun je 3 extra accreditatiepunten scoren door mee te doen aan de Nursing ZomerChallenge en WinterChallenge. Hierin testen we wat je hebt opgestoken van alle Nursing Challenge artikelen van het afgelopen half jaar.
- Per jaar kun je dus 30 accreditatiepunten halen.
- Alle toetsen staan online op www.nursing.nl/challenge
Win leuke prijzen!
- Per maand wordt onder alle deelnemers een goodiebag verloot. De winnaars worden elke maand online bekendgemaakt.
- De winnaars van de ZomerChallenge en de WinterChallenge ontvangen mooie prijzen.
De toetsen zijn ook beschikbaar via de Nursing Challenge app.
Je kon dit artikel lezen omdat je een abonnement hebt op Nursing
De medicamenteuze behandeling van ‘gewone’ misselijkheid bestaat uit anti-emetica. Lees alles over werking, bijwerkingen en (contra)indicaties[…]
Anti-emetica zijn niet altijd nodig bij misselijkheid en braken: ook verpleegkundige interventies kunnen veel effect hebben. Welke zet je in?[…]
Geef een antwoord
Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.