• Spring naar de hoofdnavigatie
  • Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de voettekst
Menu
Zoeken
Inloggen

Nursing.nl | Nieuws, blogs en meer | Nursing voor verpleegkundigenNursing.nl | Nieuws, blogs en meer | Nursing voor verpleegkundigen

Waarmee maken wij jou steeds beter?

  • Praktijk
  • Werk
  • Challenge
  • Congressen
  • Abonneren
  • Nursing
    • Home
    • Praktijk
    • Werk
    • Challenge
    • Congressen
  • Service
    • Veelgestelde vragen
    • Contact
    • Abonneren
    • Adverteren
    • Inloggen
    • Wat is de Nursing Challenge?
    • Mijn profiel
  • Meer Nursing
    • Nieuwsbrieven
    • Shop
    • Nursing.be
  • Vacaturebank
    • Vacatures
    • Vacature plaatsen

Challenge Dermatologie

Nursing Challenge Oedeem | Wondcasus primair lymfoedeem en ‘mossy feet’

Deze challenge bestaat uit een serie van artikelen, een overzicht van deze artikelen vind je hier

Accreditatiepunten: 2

Direct naar de toets
Lees ook

Korte rek, klittenband, tweelaags: wanneer kies je welke zwachtel?

Een verkeerde therapeutisch elastische kous heeft heel vervelende gevolgen voor meneer Hoekstra. Met de juiste compressietherapie – met aandacht voor tenen en voorvoet – zijn de problemen gelukkig op te lossen.

Tekst: Tanja Ivanovski en Francine Aarts
Foto’s: Tanja Ivanovski

Het is begin 2020. De geplande afspraak van meneer Hoekstra (62 jaar, primair lymfoedeem) bij de dermatoloog wordt afgezegd vanwege de coronapandemie. Na een tijdje krijgt meneer last van dikke tenen, maar ‘niet zeuren, gewoon doorgaan’. Pas in oktober 2022, wanneer hij zijn schoenen niet meer comfortabel aan kan, neemt hij contact op met de dermatoloog. Die stuurt hem door naar de oedeemfysiotherapeut.

1a Tijdens het eerste consult bij de oedeemfysiotherapeut trekt meneer zijn schoenen uit en blijkt hij al maanden een verkeerde therapeutisch elastische kous te dragen (rondbrei, zonder tenen).
1b Doordat geen compressie is toegepast op de tenen heeft meneer papillomatose: wratachtige huidveranderingen die er mossig uitzien, en recidiverende erysipelas (wondroos).
2 Na een week zwachtelen is het oedeem al fors afgenomen.
3 De chirurg heeft het aangetaste weefsel verwijderd door middel van shaving. De wond wordt bedekt met vette gazen en de eerste 2 weken wordt nog niet gezwachteld.
4 Ongeveer 3 weken na de shaving-procedure is de wond nu helemaal droog. Stevig zwachtelen gaat goed.
5 De wond is voldoende hersteld en het oedeem in de voet voldoende afgenomen: meneer krijgt een nieuwe therapeutisch elastische kous aangemeten. Dit keer een vlakbrei-variant mét teen.

Mossy feet

Meneer meldt bij de oedeemfysiotherapeut dat hij door de dikke tenen zijn schoenen niet meer goed aan kan, en dat hij zich hiervoor schaamt tegenover zijn kleinkinderen. Verder zijn de klachten beperkt, meneer heeft geen jeuk of pijn.

Wanneer hij zijn schoen uittrekt, ziet de therapeut direct wat het probleem is: meneer draagt al tijden het verkeerde compressiemiddel en heeft daardoor flink vervormde tenen (foto 1a en 1b). Hij draagt therapeutisch elastische kousen (TEK) met open teen (rondbrei, klasse 3). Deze kousen zijn ongeschikt bij primair lymfoedeem, omdat dit een ascenderend oedeem is. Het begint distaal en breidt uit naar proximaal. Door geen compressie aan te brengen op de voorvoet en de tenen loopt de druk daar op, met allerlei vervelende gevolgen.

Bij meneer Hoekstra is sprake van een volledige obstructie van het lymfesysteem in zijn linkervoet. Het dragen van de verkeerde TEK belemmert de afvoer van lymfevocht uit zijn voet. Als gevolg hiervan heeft meneer dikke tenen en papillomatose: wratachtige huidveranderingen die er mossig uitzien (‘mossy feet’). Ook heeft meneer recidiverende erysipelas (wondroos), doordat door de belemmerde afvoer van eiwitrijk lymfevocht steeds meer eiwit in het lichaamsweefsel achterblijft. Dit leidt tot fibrosering, waardoor infecties zoals erysipelas meer kans krijgen. Erysipelas kan lymfoedeem ook weer verergeren.1 Naast papillomatose en erysipelas heeft meneer last van schimmelinfecties aan de voeten. Ook deze kunnen het oedeem verergeren.

Tenen zwachtelen

De dermatoloog behandelt de schimmelinfectie, de oedeemfysiotherapeut richt zich op compressietherapie: zwachtelen met korte rek waarbij de tenen en de voorvoet ook meegezwachteld worden. Meneer heeft in eerste instantie weinig vertrouwen in het zwachtelen. Hij is in het verleden wel eens gezwachteld, ‘dat schoot helemaal niet op’. Toch wil hij het proberen.

De oedeemfysiotherapeut begint met zwachtelen met tweelaagse korte-rekzwachtels, elke teen afzonderlijk. Later krijgt hij teenzwachtelstukjes aangemeten, maar omdat de tenen nu flink in omvang gaan verminderen zwachtelt de fysiotherapeut in eerste instantie met smalle zwachtelstroken van 2 cm breed. Dat is een tijdrovende klus, maar voor de symptomen van meneer wel uiterst belangrijk. Meneer en zijn partner zijn fysiek en cognitief in staat om het zwachtelen zelf te leren. Dat vergroot hun zelfmanagement en vrijheid. Zo kan meneer bijvoorbeeld douchen wanneer het hem uitkomt. Telkens wanneer de zwachtels losser gaan zitten, vervangt het echtpaar ze.2,3

Na 1 week is het oedeem al behoorlijk afgenomen (foto 2). Dat enthousiasmeert meneer en zijn partner om volgens afspraak door te blijven zwachtelen. Na ongeveer een maand zijn de tenen al voldoende geslonken en komt meneer in aanmerking voor chirurgie van de tenen.

Shaving

De chirurg verwijdert het aangetaste weefsel door middel van shaving, waarbij hij het weefsel laagje voor laagje wegschaaft. De eerste 2 weken na de operatie moet meneer het been hooghouden. Het advies is de wond te bedekken met vette gazen, maar nog even te wachten met zwachtelen.4,5 Meneer schrikt van de hoeveelheid bloed die de wond produceert (foto 3), en bezoekt hiervoor de huisartsenpost. Daar verzekert de arts hem dat dit een normaal gevolg van shaving is.

2 weken na de operatie hervat meneer op instructie van de oedeemfysiotherapeut het zwachtelen. Dit heeft het gewenste effect: 3 weken na de operatie – en 2 maanden na het eerste consult bij de oedeemfysiotherapeut – is de wond dicht (foto 4 en 5). Meneer krijgt een therapeutisch elastische kous aangemeten: dit keer een vlakbrei-variant mét teen. Ook krijgt hij teenzwachtelstukjes. Omdat primair lymfoedeem chronisch is, moet meneer de rest van zijn leven dit type kous blijven dragen.

Primair lymfoedeem

Primair lymfoedeem wordt veroorzaakt door een ontwikkelings- of functiestoornis van de lymfevaten en/of de lymfeklieren. Dit in tegenstelling tot secundair lymfoedeem, waarbij obstructie van het lymfesysteem secundair is aan andere aandoeningen of ingrepen (bijvoorbeeld oncologische chirurgie).6 Vaak zal de diagnose primair of secundair lymfoedeem bekend zijn, maar dat is niet altijd het geval. Verdikte huidplooien en verhard weefsel bij de tenen, en een positieve stemmertest (je kunt geen huidplooi pakken aan de basis van de tweede en derde teen) zijn signalen van lymfoedeem.

Compressie van de voorvoet

Bij primair lymfoedeem bevindt het oedeem zich vooral distaal: aan de voeten en tenen en bij sommige patiënten ook aan de handen en vingers. Om oedeem aan de voorvoet en tenen te voorkomen of te behandelen is het belangrijk om deze gebieden mee te nemen in de compressietherapie. Afhankelijk van de fase (oedeempreventie, behandeling van bestaand oedeem of onderhoudsfase), gebeurt dit met een therapeutisch elastische kous (TEK) en teenkappen of met zwachtelen. Voor oedeem in de vingers geldt hetzelfde: de patiënt kan therapeutisch elastische handschoenen dragen of de vingers zwachtelen.

Is een TEK voldoende, dan moet dit altijd een vlakbreikous mét teen zijn. Bij zwachtelen moet je ook de tenen meenemen. Dat kan bijvoorbeeld met smalle zwachtelstroken, waarbij je de holte net voor de tenen op de voorvoet polstert met synthetische watten (polster gelijk de holte bij de enkelbotten mee). Ook zijn er allerlei hulpmiddelen zoals polsterteenstukjes (bijvoorbeeld Swell Spots®) en klittenbandteenzwachtels (bijvoorbeeld Ready Wrap® voor de tenen). Samenwerking met een oedeem(fysio)therapeut en dermatoloog is hierbij belangrijk, aanmeten bij een bandagist is niet genoeg.

Adviezen aan de patiënt

Omdat primair lymfoedeem chronisch is, moet de patiënt de rest van zijn leven een hulpmiddel gebruiken (bijvoorbeeld een TEK met teenkappen en/of teenzwachtelstukjes). Zelfmanagement is essentieel: zoek een oplossing die de patiënt zelf toe kan passen. Leg duidelijk uit aan de patiënt hoe primair lymfoedeem werkt, en wat de gevolgen kunnen zijn van therapieontrouw. Besteed verder aandacht aan leefstijl, zoals beweging en gewichtsverlies. De domeinen van het ICF-model (International Classifcation of Functioning, Disability and Health) kunnen hierbij als uitgangspunt dienen.3

Een simpel aanvullend advies dat je kunt geven (náást het dragen van de juiste hulpmiddelen) is: ‘Draag uw schoenen de hele dag, ook thuis.’ Patiënten zijn geneigd hun schoenen uit te laten omdat die niet meer lekker zitten vanwege het oedeem, maar dit verergert de situatie alleen maar. Schoenen, zeker stevige schoenen met een goed voetbed, bevorderen de afwikkeling van de voet en stimuleren de kuit- en voetpomp. Schoenen dragen is dus belangrijk, óók bij een TEK of zwachtels. Eventueel kun je de inlegzool tijdelijk uit de schoen halen om ruimte te maken voor de zwachtel.

Noten

1 Lymfoedeem bij kanker, brochure KWF Kankerbestrijding, 2019

2 Naast correcte compressietherapie is aandacht voor andere factoren ook belangrijk, denk aan beweging en gewichtsverlies. De domeinen van het ICF-model (International Classifcation of Functioning, Disability and Health) kunnen hierbij als uitgangspunt dienen.

3 Damstra RJ, Halk A, Dutch Working Group on Lymphedema. The Dutch lymphedema guidelines based on the International Classification of Functioning, Disability, and Health and the chronic care model. J Vasc Surg Venous Lymphat Disord 2017; 5:756-765. https://doi.org/10.1016/j.jvsv.2017.04.012

4 Volgens onderzoek van dermatoloog Robert Damstra is postoperatief zwachtelen juist essentieel. Hij adviseert bovendien om chirurgische ingrepen als shaving altijd uit te laten voeren in een expertisecentrum voor lymfoedeem.

5 Damstra RJ, Dickinson-Blok JL, Voesten HGJM. Shaving technique and compression therapy for elephantiasis nostras verrucosa (lymphostatic verrucosis) of forefeet and toes in end-stage primary lymphedema. Journal of Clinical Medicin 2020; 9: 3139. https://doi.org/10.3390/jcm9103139.

6 Lymfoedeem, Zakboek Huidziekten.nl, geraadpleegd januari 2023

Met dank aan

Robert Damstra, dermatoloog bij de expertisecentra voor wond- en compressiezorg (EWC) en lymfovasculaire geneeskunde (ECL) van ziekenhuis Nij Smellinghe in Drachten.

Wat is de Nursing Challenge?

  • Iedere maand verschijnt op Nursing.nl een kennisdossier met 3 artikelen en een kennistoets.
  • Met de dossiertoets kun je 2 accreditatiepunten verdienen. Maak je alle maandelijkse toetsen, dan sprokkel je dus 24 punten bij elkaar.
  • 2 keer per jaar kun je 3 extra accreditatiepunten scoren door mee te doen aan de Nursing ZomerChallenge en WinterChallenge. Hierin testen we wat je hebt opgestoken van alle Nursing Challenge artikelen van het afgelopen half jaar.
  • Per jaar kun je dus 30 accreditatiepunten halen.
  • Alle toetsen staan online op www.​nursing.​nl/​challenge

Win leuke prijzen!

  • Per maand wordt onder alle deelnemers een goodiebag verloot. De winnaars worden elke maand online bekendgemaakt.
  • De winnaars van de ZomerChallenge en de WinterChallenge ontvangen mooie prijzen.

De toetsen zijn ook beschikbaar via de Nursing Challenge app. 

Start Toets

Dermatologie

Nursing Challenge Oedeem | Hoe ontstaat het en welke vormen zijn er?

Lymfoedeem, veneus oedeem, lipoedeem: veel voorkomende vormen van vochtophoping die je in de verpleegkundige praktijk kunt tegenkomen. We gaan in op de fysiologie en veel voorkomende oorzaken van oede[…]

Dermatologie

Nursing Challenge Oedeem | Verpleegkundige aandachtspunten

Volgens wondverpleegkundige Debby Huis in ’t Veld komt oedeem veel meer voor dan gedacht. ‘Veel huisartsen en zelfs medisch specialisten signaleren het niet of te laat.’ Waar moet je als verplee[…]

Terug naar overzicht artikelen
Direct naar de toets

Lees Interacties

Geef een antwoord Reactie annuleren

Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.

Newsletter

Altijd op de hoogte van het laatste nieuws en vakinhoudelijke artikelen?

Schrijf je dan in voor een van onze nieuwsbrieven.

Aanmelden

Footer

Meer nursing

Abonneren

Gratis proefabonnement

Shop

Contact

Volg ons op

Adverteren

Personeeladvertentie

Adverteren & partnerships

Nursing Vlaanderen

Ga naar Nursing.be

© Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Nature

  • Privacy Statement
  • Disclaimer
  • Voorwaarden
  • Cookie voorkeuren