IJzerpreparaten – zoals ferrofumaraat en ferrogluconaat – worden voorgeschreven bij ijzergebrek en ijzergebreksanemie. Hoe moet de patiënt ze innemen en wat zijn de bijwerkingen? Met de toets bij dit artikel verdien je 1 accreditatiepunt.
In deze Challenge over ijzerpreparaten leer je:
1 Wanneer ijzerpreparaten voorgeschreven worden
2 Hoe ijzerpreparaten het beste ingenomen worden
3 Welke interacties en bijwerkingen ijzerpreparaten kennen
De toets bij dit artikel is niet meer beschikbaar. Eerder behaalde accreditatiepunten blijven gewoon geldig. De NC-toetsen zijn ook beschikbaar via de Nursing Challenge app.
illustratie: Bernet Ragetli
toets: Anna-Marie Mollink
IJzerpreparaten zorgen voor een aanvulling van een tekort aan ijzer. Orale ijzerpreparaten zijn ferrochloride, ferrofumaraat, ferrogluconaat (Losferron®) en ferrosulfaat (generiek, Fero Gradumet®).
IJzerpreparaten worden voorgeschreven bij ijzergebrek en ijzergebreksanemie. IJzergebreksanemie, ook wel ferriprieve anemie, is het belangrijkste gevolg van een tekort aan ijzer. IJzer is essentieel voor de synthese van hemoglobine, het eiwit waarmee de erytrocyten zuurstof transporteren.
Ernstig of langdurig bloedverlies is een van de oorzaken van ijzergebreksanemie. Ook een toegenomen behoefte aan ijzer kan tot een tekort leiden, bijvoorbeeld tijdens de zwangerschap of een slechte opname van ijzer in de darmen.
IJzergebreksanemie komt het vaakst voor bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd. De oorzaak is meestal hevig menstrueel bloedverlies of zwangerschap. Bij vrouwen na de menopauze en bij mannen is chronisch bloedverlies in het maagdarmkanaal vaak de oorzaak van ijzergebreksanemie.1,2
1 Welk ijzerpreparaat heeft de voorkeur?
Bij de behandeling van een ijzerdeficiëntie is ferrofumaraat het middel van eerste keuze.
Ferrogluconaat bruistabletten hebben geen voorkeur omdat zij vaker tandverkleuring geven dan ferrofumaraat tabletten. De arts zal ook tabletten met gereguleerde afgifte (ferrosulfaat) liever vermijden (maar zal ze soms nog wel voorschrijven, bijvoorbeeld omdat de patiënt ze al lang gebruikt en eraan gewend is).
IJzer wordt namelijk alleen in de dunne darm opgenomen. Preparaten met vertraagde afgifte geven ijzer ook op andere plaatsen in de darmen af, waar het niet bijdraagt aan het effect maar wel voor bijwerkingen kan zorgen. Daarnaast zijn preparaten met vertraagde afgifte moeilijker te combineren met medicatie die een interactie met ijzer hebben. Ook bestaat het risico op darmobstructie door ophoping van de plastic matrix.1,2
2 Wat is de dosering van ijzerpreparaten?
Ferrofumaraat, ferrochloride en ferrosulfaat worden bij veel indicaties niet meer dagelijks gedoseerd, maar meestal 2 keer per week. Dit is voldoende om de ijzervoorraad op peil te brengen. Het is zelfs effectiever dan dagelijks doseren, omdat na een dosis de ijzeropname gedurende 1-2 dagen wordt geremd. Minder frequent doseren zorgt ook voor minder bijwerkingen en dus een betere therapietrouw.3
2 keer per week doseren is effectiever dan dagelijks doseren
Ferrofumaraat: bij een ijzertekort of ijzergebreksanemie bij personen vanaf 12 jaar 2 keer per week 200 mg. Bij ijzergebreksanemie tijdens zwangerschap 1 dd 200 mg.
Ferrochloride: bij ijzergebreksanemie bij volwassenen 2 keer per week 135 mg.
Ferrogluconaat: bij ijzergebreksanemie 1 dd 695 mg. Bij ernstige anemie 2-3 dd 695 mg.
Ferrosulfaat: bij ijzergebreksanemie bij volwassenen 2 keer per week 334 mg of 1 dd 105 mg bij een preparaat met gereguleerde afgifte. De drank wordt liefst verdund met water ingenomen, om aantasting van tandglazuur te voorkomen.
Bij een goede reactie op de ijzertherapie zal het hemoglobinegehalte na ongeveer een week stijgen. Bij matige anemie is dit na enkele maanden op peil. De arts zal het Hb-gehalte 4 weken na de start van de ijzersuppletie controleren en op het moment dat het naar verwachting weer op niveau zal zijn. Na normaliseren van het Hb moet de patiënt het ijzer meestal nog 2 tot 3 maanden in halve dosering blijven gebruiken om de ijzervoorraad op peil te brengen. Tijdens de zwangerschap is dat 6 weken.1,2
3 Hoe worden ijzerpreparaten het best ingenomen?
De dosis wordt bij voorkeur ‘s ochtends ingenomen, dan is de opname van ijzer in het lichaam het hoogst. IJzer wordt het best op een nuchtere maag ingenomen, bijvoorbeeld een half uur voor het ontbijt. Een andere mogelijkheid is gelijktijdig innemen met vitamine C (bijvoorbeeld sinaasappelsap). Het zure milieu bevordert de opname van ijzer.
Bij maagklachten mag de patiënt de tablet tijdens of na het eten innemen. De opname is dan wel wat lager. De tabletten mogen niet worden ingenomen met melk, koffie of thee. Dit heeft een negatief effect op de opname van ijzer. De tabletten moeten bovendien in hun geheel worden doorgeslikt om verkleuring van de tanden te voorkomen.
Vloeibare toedieningsvormen en bruistabletten kan de patiënt het best innemen met een rietje dat hij achter de tanden houdt. Dit vermindert de kans op verkleuring van het gebit (zie bijwerkingen). Als de patiënt een kunstgebit heeft, kan hij dat uitdoen bij het innemen van ijzer.1,4
4 Welke interacties hebben ijzerpreparaten?
IJzerpreparaten verminderen de opname van bisfosfonaten zoals alendroninezuur en risedroninezuur, levodopa, methyldopa en levothyroxine en liothyronine. Deze middelen moeten ten minste 2 uur voor het ijzerpreparaat worden ingenomen. IJzerpreparaten verminderen ook de opname van chinolonantibiotica zoals ciprofloxacine en norfloxacine, en van doxycycline, minocycline en tetracycline.
IJzertherapie wordt liefst tijdelijk onderbroken als de patiënt een kuur krijgt met een van deze antibiotica. Als dat niet kan, dan moet het chinolon ten minste 2 uur voor het ijzerpreparaat worden ingenomen. Voor doxycycline, minocycline en tetracycline geldt ten minste 2 uur voor of 4 uur na het ijzerpreparaat.
IJzerpreparaten worden bij voorkeur ‘s ochtends ingenomen, dan is de opname in het lichaam het hoogst
De opname van ijzer neemt af door antacida zoals antagel en door calcium, magnesium, lanthaancarbonaat en natriumwaterstofcarbonaat. Het ijzer moet ten minste 2 uur voor of 4 uur na deze middelen worden ingenomen.
Bij al deze interacties geldt dat een ijzerpreparaat met vertraagde afgifte moet worden vervangen door een gewoon preparaat. Gescheiden innemen heeft bij een preparaat met vertraagde afgifte immers onvoldoende effect, omdat het ijzer gedurende de hele dag vrijkomt in de darmen.1
Meer punten verdienen?
Maak ook de andere Nursing Challenge toetsen, je vindt ze via de Challenge-pagina.
5 Welke bijwerkingen hebben ijzerpreparaten?
IJzerpreparaten kunnen de feces zwart verkleuren. Dit komt doordat de ijzerionen zelf een zwarte kleur hebben. Veel patiënten krijgen last van obstipatie. Neem contact op met de arts als obstipatie aanhoudt of ernstig is. Er kan ook sprake zijn van een obstructie in het maagdarmkanaal.
Andere bijwerkingen op het maagdarmkanaal zijn diarree, misselijkheid, buikpijn, een vol gevoel of een gebrek aan eetlust. Neem contact op met de arts als deze bijwerkingen hinderlijk zijn of lang aanhouden.
Ferrosulfaat kan de slijmvliezen van het maagdarmkanaal beschadigen. Bij onjuist gebruik kan het zweren in de mond veroorzaken. Ook daarom moet de patiënt de drank met een rietje opdrinken en de tabletten in hun geheel zonder kauwen doorslikken. Ferrosulfaat wordt liever niet gegeven als de patiënt slikproblemen heeft. Bij aspiratie kan het necrose van de slijmvliezen in de bronchiën veroorzaken. Dit is onder andere te merken aan bloed ophoesten. Waarschuw dan direct een arts.
Alle ijzerpreparaten kunnen allergische huidreacties veroorzaken. Bijvoorbeeld huiduitslag, jeuk of erytheem. Neem bij deze verschijnselen contact op met de arts. IJzerpreparaten kunnen ook fotosensibilisatie veroorzaken. De huid is gevoeliger voor UV, zowel van de zon als van de zonnebank. Blootstelling, zelfs voor korte tijd, kan leiden tot huiduitslag en roodheid of zelfs ernstige verbranding van de huid. Zorg dat de huid van de patiënt goed beschermd is tegen UV-straling, bijvoorbeeld met een zonnebrandcrème met een voldoende hoge factor.1,4
6 Wanneer mogen ijzerpreparaten niet worden gebruikt?
Voor alle ijzerpreparaten geldt dat zij niet mogen worden gebruikt door patiënten met een eerdere overgevoeligheidsreactie voor een ijzerpreparaat. IJzerpreparaten moeten niet worden gebruikt bij anemie die niet het gevolg is van een ijzertekort. Dit kan averechts werken.
Ook mogen ijzerpreparaten niet worden ingezet bij aandoeningen die leiden tot ijzerstapeling, zoals hemosiderose en hemochromatose.
Om tandverkleuring te voorkomen moeten tabletten in zijn geheel worden doorgeslikt
De arts zal ijzer voorzichtig voorschrijven bij een ontsteking of ulceratie van het maagdarmkanaal, vanwege het risico op verergering van de aandoening. Als ijzer toch wordt voorgeschreven wees dan alert op een toename van maagklachten of bloedverlies bij de ontlasting.
Bij een slokdarmstenose zijn ijzertabletten gecontra-indiceerd vanwege mogelijke verergering van de aandoening. Ook worden de tabletten niet gebruikt bij oesofageale ulcera en oesofagitis. Dan is een vloeibare toedieningsvorm aangewezen.
Bij een strictuur in het maagdarmkanaal zal de arts terughoudend zijn met het voorschrijven van ferrosulfaat, vanwege het risico op obstructie. Ook bij slikproblemen zal de arts liever een ander ijzerpreparaat kiezen dan ferrosulfaat, vanwege het risico op necrose van bronchiale mucosa bij aspiratie.1
Verschillende ijzerpreparaten
Er zijn ook ijzerpreparaten die parenteraal worden toegediend. IJzercarboxymaltose (Ferinject®), ijzerderisomaltose (Diafer®, Monofer®) en ferrioxidesaccharaat (Ferracin®, Venofer®) worden intraveneus toegepast. IJzerdextrancomplex (Cosmofer®) kan zowel intraveneus als intramusculair worden toegediend. Parenterale toediening van ijzer is alleen geïndiceerd bij onvoldoende effect van orale suppletie of bij ernstige slikproblemen.1
Noten
- Informatorium Medicamentorum via KNMP Kennisbank, geraadpleegd december 2021
- NHG-Standaard Anemie, 2014, geraadpleegd december 2021
- Minder frequente ijzersuppletie mogelijk. Pharmaceutisch weekblad, februari 2021
- www.apotheek.nl, geraadpleegd december 2021
- Farmacotherapeutisch Kompas, geraadpleegd december 2021
Toets je kennis
Zoek je verdieping in je vak, doe dan mee aan de Nursing Challenge: online kennistoetsen over 2 vakinhoudelijke artikelen
-
Iedere maand verschijnen in Nursing magazine en op Nursing.nl 2 artikelen waaraan een kennistoets is verbonden.
-
Het artikel over een verpleegkundig onderwerp is goed voor 2 accreditatiepunten, het medicijnartikel voor 1 punt. Per jaar kun je dus 33 accreditatiepunten halen (Nursing verschijnt 11 keer per jaar)
-
Alle toetsen staan online op www.nursing.nl/challenge
Win leuke prijzen!
-
Per maand wordt onder alle deelnemers een goodiebag verloot. De winnaars worden elke maand online bekendgemaakt.
-
Aan het eind van het jaar winnen de 3 beste deelnemers mooie prijzen
Voorbeeldvraag ijzerpreparaten
Ferrofumaraat kan bij veel indicaties 2 keer per week worden gedoseerd, dit is effectiever dan dagelijkse dosering.
Is dit juist of onjuist?
De toets bij dit artikel is niet meer beschikbaar. Eerder behaalde accreditatiepunten blijven gewoon geldig.
De toetsen zijn ook beschikbaar via de Nursing Challenge app.