'Wat gebeurt er met Zorro?'

Mevrouw Ferdinand is 86 jaar. Ze woont na het overlijden van haar man al vijftien jaar alleen in een veel te groot huis in een mooie, vergrijzende villawijk. Buren en vrienden vertrekken naar woonzorgcentra of overlijden. Familie heeft ze niet meer. Haar eenzaamheid wordt verergerd door doofheid die niet met een gehoorapparaat is te corrigeren. Luisteren naar klassieke muziek en piano spelen kan deze voormalige concertpianiste niet meer. Ze doet haar boodschappen op de fiets in het dorp. In verband met hartklachten en een slecht gezichtsvermogen is haar rijbewijs ingetrokken en staat de auto te roesten onder de carport. Verhuizen wil ze niet, bang voor verlies van zelfstandigheid en het dagelijkse werk in haar prachtige tuin.

Zorro, de Siamese kat, is veel meer dan een huisdier. Hij is met zijn 21 jaar een levensgezel. Mevrouw Ferdinand en Zorro zijn beiden ernstig ziek. Via de huisarts laat ze me komen voor palliatieve zorg. Mevrouw en ik kennen elkaar van vroegere concertbezoeken, waar we elkaar spraken in de foyer. Ze bewaarde mijn kaartje.

Het leven van mevrouw Ferdinand is voltooid, vindt ze. Door hartfalen en de onlangs ontdekte kanker is ze vermoeid. Voor de pijn heeft ze goede medicatie. Andere symptomen heeft ze niet. Behandeling voor kanker wil ze niet. Ze verzucht dat de huisarts geen aandacht heeft voor haar zorgen; de voorgeschreven antidepressiva staan onaangeroerd op de wastafel. Ze stemt gretig in als ik haar voorstel om haar wensen rond het levenseinde samen in kaart te brengen en op papier te zetten, zodat de huisarts zijn behandeling daarop kan afstemmen.

Het gesprek verloopt soms moeizaam: mijn antwoorden worden niet altijd door mevrouw verstaan en leiden tot verwarring. Ik vraag mevrouw naar haar grootste zorg. Het antwoord verrast en ontroert me: Zorro is haar grootste zorg. Ze heeft zich voorgenomen niet eerder te sterven dan haar trouwe metgezel, die tijdens het hele gesprek tevreden op haar schoot ligt.

Zorro heeft ernstig nierfalen, maar ervaart zichtbaar kwaliteit van leven als zijn bazinnetje in de buurt is. De dierenarts dringt aan op het laten inslapen van Zorro en heeft onlangs met tegenzin ingestemd met een levensreddend infuus. Uiteindelijk legt mevrouw Ferdinand vast dat de kater gelijk met haar zal inslapen en dat hij samen met haar de kist zal delen. Ook de andere wensen over haar behandeling, als ze niet in staat meer zou zijn om daarover zelf beslissingen te nemen, worden vastgelegd en met de huisarts besproken. En ook de dierenarts wordt op de hoogte gesteld van haar laatste wens. Er valt een last van mevrouws schouders. De antidepressiva heeft ze niet nodig.

Mevrouw Ferdinand kreeg nog enkele weken thuiszorg. Uiteindelijk is zij, samen met Zorro, opgenomen in een hospice. Beiden zijn op dezelfde dag gestorven en samen begraven. Mevrouw overleed rustig in haar slaap. Zorro kreeg euthanasie; de dierenarts kwam daarvoor naar het hospice om mevrouw Ferdinand en Zorro ook toen niet te scheiden.

Het bespreken van wensen rond het levenseinde is belangrijk in de palliatieve zorg. Zorgverleners zijn vaak terughoudend om hier een gesprek over aan te gaan. Uit onderzoek van TNS NIPO (2008) blijkt dat de helft van de mensen niet over de dood nadenkt. En maar één op de vijf mensen praat er wel eens over. De Stichting STEM, STerven op je Eigen Manier, wil mensen juist stimuleren om met hun naasten en hun zorgverleners over sterven te praten. Heel nuttig en leerzaam is de door STEM ontwikkelde zelftest om meer inzicht te krijgen in je eigen manier van omgaan met de dood, een must voor iedere zorgprofessional in de (palliatieve) zorg.

Met mevrouw Ferdinand vulde ik ook het door STEM ontwikkelde notitieboekje ‘Wensen voor mijn laatste levensfase’ in. Stichting STEM ontwikkelt ook talrijke nuttige initiatieven in de zorg, van informatiemateriaal tot themabijeenkomsten. Mevrouw Ferdinand stierf op haar eigen manier. Door over haar wensen te praten hoefden we niet kat-en-muis met de dood te spelen.

Paul Vogelaar is verpleegkundig expert op het gebied van palliatieve zorg en pijnverpleegkunde, werkt als zzp’er in terminale zorg en in het onderwijs.