De basis van pijn deel 1: wat is pijn en hoe ontstaat het?

Viscerale pijn

Een andere vorm van nociceptieve pijn is viscerale pijn, pijn in de organen. Deze wordt over het algemeen als diffuser waargenomen, en is minder precies (of helemaal niet) naar de juiste plaats terug te voeren. Denk bijvoorbeeld aan pijn bij angina pectoris of een hartinfarct, die meestal te voelen is als pijn in de borst, maag en/of linkerarm. Ook maakt het verschil of het gaat om snijden in organen (weinig pijn voelbaar), of rek of druk op organen (veel pijn). Dat komt omdat er in organen minder, maar ook andersoortige pijnreceptoren aanwezig zijn. De ene receptor reageert meer op mechanische processen (rek), de ander weer meer op andere prikkels. Een eenvoudige gasbel in de darmen kan bijvoorbeeld een flinke kramp veroorzaken, terwijl een bloeding of abces in eerste instantie weinig symptomen geeft. Vage pijn in de buik moet dus net zo serieus worden genomen als heftige pijn in de ledematen. De intensiteit (pijnscore) is daarbij maar één dimensie van de pijn. Er is meer informatie nodig om een diagnose te kunnen stellen, zoals hoe pijn voelt en of deze in de loop van de tijd verandert. Een eenvoudig voorbeeld is pijn na een operatie. Deze moet in principe elke dag wat afnemen. Als de pijn op de tweede dag pijn ineens toeneemt en ook anders aanvoelt (bijvoorbeeld als steken of scheuten), kan dit wijzen op een complicatie, zoals een bloeding of – op langere termijn – een abces. Bij kanker kan verandering en toename van pijn wijzen op progressie van de ziekte. Zo kan een (nieuwe) uitstralende pijn vanuit de rug naar het been wijzen op ingroei van de tumor in het ruggenmerg. Er kan dan sprake zijn van zowel nociceptieve als neuropathische pijn.

Neuropathische pijn

Bij neuropathische pijn is geen sprake van weefselbeschadiging, maar van beschadiging of irritatie van het zenuwweefsel zelf (zie schema). Dit kan bijvoorbeeld komen door ingroei van een tumor, een chronische aandoening (diabetes, MS), of schade door toxische stoffen (alcohol, drugs, chemotherapie), maar soms is de precieze oorzaak niet duidelijk. Deze pijn voelt meestal ook anders, patiënten ervaren deze onder meer als schietend, brandend en tintelend. Neuropathische pijn komt onder meer voor na bepaalde operaties (bijvoorbeeld amputaties, thoracotomieën, liesbreuken), bij diabetes en andere chronische ziektes (MS, Parkinson, dementie). Ook kan dit voorkomen na een cva of bij een dwarslaesie. Neuropathische pijn is moeilijk te behandelen en reageert vaak niet goed op de gebruikelijke pijnmedicatie. Het is daarom aan te raden om tijdig een pijnarts of pijnbehandelteam in te schakelen voor advies.

Verpleegkundigen en pijn

Verpleegkundigen voelen zich vaak erg betrokken, maar soms ook machteloos bij patiënten met ernstige pijnproblematiek. Daarom is het belangrijk dat verpleegkundigen meer kennis en kunde verwerven op dit gebied. Met deze kennis kun je je als groep verenigen binnen je instelling, regionaal of zelfs landelijk, om zo op verschillende niveaus te werken aan betere zorg voor patiënten met pijn. Voor advies kun je terecht bij de pijnconsulenten van de eigen instelling of via V&VN Pijnverpleegkundigen.