Wat heb je onderzocht?
‘Ik heb de naleving onderzocht van de VMS Richtlijn ‘High Risk Medicatie: klaarmaken en toedienen van parenteralia’. Ik heb me gefocust op de toediening ervan. Dit onderzoek is al eens eerder uitgevoerd in 2011/2012. Het percentage verpleegkundigen dat helemaal handelde volgens het protocol lag destijds op 19%. Dit onderzoek was een herhaling daarvan, in grotendeels dezelfde ziekenhuizen.’
En: is de naleving verbeterd?
‘Nee. De volledige opvolging van het protocol is nauwelijks verbeterd ten opzichte van het vorige onderzoek. Het percentage verpleegkundigen dat het protocol volledig naleeft is nu 22%. Wat wel belangrijk is om te vermelden is dat dit percentage slaat op de verpleegkundigen die álle negen deelstappen correct hebben uitgevoerd. Het zijn met name twee handelingen die nog verbeterd moeten worden: handhygiëne (dit doet 63,2% van de verpleegkundigen) en de dubbelcheck (47,3%). Het identificeren van de patiënt gaat ook nog niet altijd goed (80,1%), maar is wel verbeterd ten opzichte van het vorige onderzoek.’
De dubbelcheck is een hardnekkig probleem: hoe verklaar je dat?
‘Waar het in ieder geval niet aan ligt, is de houding van de verpleegkundigen. Uit de literatuur weten we dat zij voorkeur geven aan de dubbelcheck. De handeling van de dubbelcheck bestond uit vier sub-handelingen: controle op juiste patiënt, juiste medicatie, juiste toedienweg en juiste toediensnelheid. Die eerste twee werden het vaakst uitgevoerd, waarschijnlijk, omdat we daar inmiddels informatietechnologie voor hebben, met name de barcodescanner. Voor de laatste twee is de aanwezigheid van een tweede verpleegkundige nodig en dan spelen werkdruk en capaciteit een rol.’
Hoe controleerden jullie de naleving?
‘In zestien Nederlandse ziekenhuizen hebben we drie afdelingen geselecteerd: interne geneeskunde, chirurgie en IC. Daar hebben we verpleegkundigen geobserveerd tijdens het toedienen van IV medicatie. We hadden een vaste observatielijst. De negen belangrijkste en meetbare handelingen werden geobserveerd.’
Deden verpleegkundigen niet beter hun best, omdat jullie toekeken?
‘De verpleegkundigen wisten inderdaad dat ze geobserveerd werden en ook waarvoor. Je verwacht dat ze dan extra nauwkeurig te werk gaan. Dit heet het Hawthorne effect. Maar dan nog kwamen deze resultaten er dus uit.’
Hebben jullie ook gekeken naar methoden om het toedieningsproces te verbeteren?
‘We hebben gekeken welke maatregelen ziekenhuizen hebben opgenomen. Voor de dubbelcheck zijn de meest genomen maatregelen een buddy-systeem en het verschuiven van de tijd waarop de dubbelcheck gedaan wordt naar een ander moment tijdens de dienst.’
Mogen we concluderen dat de maatregelen niet hebben geholpen?
‘Nee, want we hebben de implementatie van deze maatregelen niet gemeten, daarvoor zou extra onderzoek gedaan moeten worden. Wel weten we uit ander onderzoek dat vooral training helpt en automatisering. Idealiter verloopt het proces van de dubbelcheck straks helemaal geautomatiseerd.’
En handhygiëne?
‘Naleving hiervan is gelijk gebleven met het vorige onderzoek. Mogelijk is er te weinig aandacht besteed aan handhygiëne tijdens het toedienen van high-risk medicatie. Tegelijkertijd blijft het gebrek aan handhygiëne een moeilijk te bestrijden probleem. Veel interventies hebben een tijdelijk effect.’
Wat is je advies?
‘Dat de naleving van het protocol niet hoog is, komt vooral door drie handelingen. Ziekenhuizen moeten zich de komende tijd vooral richten op die handelingen. Ik geef verder aan in het onderzoek dat het misschien nodig is om de richtlijn ook eens kritisch te bekijken, nu uit twee evaluatie studies blijkt dat de naleving niet hoog is.’
Van deze studie is bij het Nivel een Nederlandstalig rapport verschenen. In dit rapport staan ook evaluaties van andere VMS-thema’s.
