Geen Zweedse band in Nederland

Het gebruik van de Zweedse band leidt zo’n een tot drie keer per jaar tot een dodelijk ongeval. In 2009 waren dat er zelfs 13 (1). Zweedse banden zijn dus lang niet altijd veilig. Het is dan ook niet verwonderlijk dat in verschillende wetenschappelijke onderzoeken het gebruik ervan wordt afgeraden (3-7). In het recente Exbelt-onderzoek van de Universiteit van Maastricht adviseren onderzoekers zelfs dat Raden van Bestuur de Zweedse band moeten verbieden (3). De Zweedse band is ondanks voorlichting en bijscholing nog niet de wereld uit. Volgens de onderzoekers komt dat doordat veel instellingen geen beleid hebben dat verpleegkundigen ondersteunt bij het uitbannen van fixeren (2-3).

Hoge werkdruk
De weerstand tegen het uitbannen van dit fixatiemiddel laat zich zien op nursing.nl. In reactie op het nieuwsbericht over het Exbelt-onderzoek uit Maastricht zeggen collega’s dat er te weinig personeel is om alle patiënten in de gaten te houden (3). ‘Met de huidige werkdruk kunnen we niet meer zonder de Zweedse band,’ schrijft Sanne. Annelies vindt dat zulke verboden alleen maar werken als er genoeg personeel is. ‘Ik ben tegen het gebruik van fixerende middelen, maar hoe moet je anders de veiligheid en gezondheid van patiënten garanderen?’ Ook Bianca wil het fixeren liever niet uitbannen. ‘Zolang ik in mijn eentje nachtdiensten draai, wil ik de band blijven gebruiken. Er zal meer personeel moeten komen.’
Toch blijkt uit onderzoek dat meer personeel niet leidt tot minder vrijheidsbeperking (7).

Nadelen
De belangrijkste reden waarom verpleegkundigen fixeren is om ernstig letsel door vallen te voorkomen (4-5,7) Toch zijn er in fixatievrije instellingen niet meer botbreuken zijn dan in instellingen waar wel wordt gefixeerd (8,9)
Daar komt bij dat het gebruik van Zweedse banden ook bijwerkingen heeft voor de patiënt. ‘Veel patiënten worden juist onrustig van de banden, ze snappen het niet. Ze krijgen bijvoorbeeld extra psychofarmaca voorgeschreven. De gevolgen van deze sedatie zijn dat patiënten minder drinken en sneller een blaasontsteking krijgen. Bovendien bewegen ze nauwelijks en gaan daardoor snel achteruit in mobiliteit,’ zegt Roelie Dijkman. Dijkman is specialist ouderengeneeskunde SHDH (thuiszorg en verpleeghuizen) in Haarlem, waar al ruim twintig jaar fixatievrij wordt verpleegd. ‘Kennis van deze bijwerkingen én de wetenschap dat fixeren niet helpt om het aantal breuken te verminderen, maakt het misschien makkelijker om ervan af te stappen. Mijn ervaring is dat je in tachtig procent van de gevallen het gebruik van de banden kunt afbouwen zonder alternatief.’

Post-its plakken
Het terugdringen van het gebruik van fixatiebanden wordt al jaren aangemoedigd door Vilans, kenniscentrum voor langdurende zorg. Zij begeleiden zorgcentra die fixatievrij willen verplegen. ‘Het belangrijkste is dat de organisatie en de verpleegkundigen zich bewust worden van het gebruik van vrijheidsbeperkende middelen. Plak bijvoorbeeld iedere keer als je een patiënt fixeert een post-it op een centrale plek waarop je schrijft hoe lang en op welke manier je fixeert. Zo krijg je een overzicht van hoe vaak en hoe lang een patiënt in zijn vrijheid wordt beperkt’, zegt Marjolein van Vliet van Vilans. Vraag je vervolgens af waarom de patiënt in een Zweedse band zit en analyseer de situatie per patiënt. ‘Veel patiënten zijn ooit in die band terechtgekomen, maar vaak weet niemand meer precies waarom. Als je je verdiept in de patiënt blijkt fixeren vaak helemaal niet nodig. Bijvoorbeeld door patiënten die overdag veel slapen en daardoor ’s nachts erg onrustig zijn, een zinvolle dagbesteding te geven,’ zegt Van Vliet. Als de patiënt dit toch niet aankan, zijn er genoeg alternatieven. ‘Denk aan extra lage bedden, bewegingssensoren en deurverklikkers die waarschuwen als een patiënt uit bed stapt of aan bedboxen met plexiglazen deuren.’

Beleid opstellen
Fixatievrij verplegen heeft geen invloed op het aantal valpartijen en is prettiger voor de patiënt. En toch aarzelen verpleegkundigen. ‘Het is een cultuurprobleem’, denkt Dijkman. ‘Als verpleegkundige ben jij verantwoordelijk voor je patiënt. Jij wordt erop aangesproken als iemand valt, dus dat wil je liever voorkomen. Maar oudere mensen vallen nou eenmaal, dat kan gebeuren.’ Daarom is het belangrijk dat het management van instellingen de verpleegkundigen steunt door een fixatievrij beleid in te stellen, zoals ook het Exbelt onderzoek onderschrijft. ‘Zorg dat het fixatievrij verplegen voortdurend tijdens vergaderingen op de agenda staat, ga erover met elkaar in gesprek, deel je ervaringen en blijf het evalueren’, zegt Van Vliet. Dijkman: ‘Als de Raad van bestuur een fixatievrijbeleid opstelt, voelen artsen, verpleegkundigen en verzorgenden zich gesteund. Dan kun je als team trots zijn op het feit dat je niet aan fixeren doet.’

1. IGZ. Preventie van calamiteiten bij het gebruik van onrustbanden, september 2008. Zie www.igz.nl, zoek op ‘onrustbanden’.
2. www.nursing.nl > nieuws > ‘Zweedse band moet verboden worden’ (23 augustus 2010).
3. Gulpers M. e.a. Exbelt onderzoek. Universiteit Maastricht, 2010.
4. Capezuti E. Minimizing the use of restrictive devices in dementia patients at risk for falling. Nursing Clinics of North America 39, 625-647, 2004.
5. LPZ. Landelijke prevalentiemeting zorgproblemen, rapportage 2009. Universiteit Maastricht, 2009. www.lpz-um.eu > lpz > publicaties > rapport 2009.
6. Neyens J. Fall prevention in psychogeriatric nursing home residents. Universiteit Maastricht, 2007.
7. Huizing A. Towards restraint-free care for psychogeriatric nursing home residents. Universiteit van Maastricht, 2008.
8. Capezuti E. e.a. Side rail use and bed-related fall outcomes among nursing home residents. Journal of the American Geriatrics Society 50, 90-96, 2002.
9. CBO 2004. Richtlijn preventie van valincidenten bij ouderen. Utrecht, CBO.

Door: redactie Nursing, Marloes Oelen