Hiermee ondersteun je patiënten in de palliatieve fase bij zingevingsvragen

Hoe ondersteun je patiënten in de palliatieve fase bij zingevingsvragen? Handig zijn enkele nieuwe instrumenten voor verpleegkundigen.

De nieuwe instrumenten zijn ontwikkeld met subsidie van ZonMw en zijn gratis te downloaden op Palliaweb. Het gaat om:

• Een zakkaartje Zingeving 2022 – in het kort over wanneer, hoe en wat
• Een gesprekswijzer – met voorbeeldvragen om uit te zoeken aan welke ondersteuning de patiënt behoefte heeft, en hoe je aan de hand van SBARR zingeving systematisch kunt bespreken met een andere zorgverlener
• Een vragenlijst van zorgorganisatie Cordaan waarmee je samen met patiënten/cliënten en naasten kunt bepalen of extra ondersteuning gewenst is en zo ja wie ingeschakeld kan worden
• Een signalerings- en verwijzingshandreiking met meer informatie over de 3 hierboven
• Een handreiking om deze tools in de organisatie te implementeren
• Een gespreksmodel om de multidisciplinaire samenwerking rondom zingeving te verbeteren

Welke vragen helpen je zingevingsthema’s te signaleren?

De meeste mensen uiten zingevingsvragen minder vanzelfsprekend dan lichamelijke klachten, daarom is aandachtig luisteren belangrijk om deze vragen te signaleren. Deze vragen kunnen daarbij helpen:

• Wat houdt u in het bijzonder bezig op dit moment? En in welke mate is dat belastend voor u?
• Wat maakt voor u de dag waardevol?
• Is er iets dat u pijn of verdriet doet?
• Waardig sterven, wat betekent dat voor u?

Diamantmodel

Het diamantmodel van hoogleraar zorgethiek Carlo Leget, opgenomen in de gesprekswijzer, geeft nog meer vragen die kunnen helpen als de cliënt worstelt met zingevingsvragen. Het model heeft als kern ‘innerlijke ruimte’, dat begrip gaat over ontspannen zijn, niet meegesleept worden door stemmingen of emoties. In de palliatieve zorg kunnen diverse spanningen die innerlijke ruimte negatief beïnvloeden, zoals de spanning tussen ‘ik en de ander’. Een helpende vraag kan daarom zijn: ‘Heeft u de ruimte om uzelf te zijn tijdens uw ziekte?’

Steun in kaart brengen

Als een patiënt worstelt met zingevingsthema’s, kun je deze vragen stellen om in beeld te krijgen of er voldoende steun is:

• Aan wie of wat had u steun in eerdere situaties die u moeilijk vond?
• En geeft dat of diegene op dit moment ook weer steun?

Heb je het gevoel dat er niet voldoende steun is, dan kun je inventariseren welke extra steun helpend kan zijn. ‘Wie zou u op dit moment graag bij u willen hebben ter ondersteuning? En zou u hem of haar daarvoor kunnen/durven benaderen?’

Een volgende vraag kan zijn: ‘Zou u ervoor voelen om over deze thema’s te spreken, met iemand die u hierin kan ondersteunen?’ Zo ja: gebruik de sociale kaart om te bespreken wie dat zou kunnen zijn. Zo nee: maak een aantekening en kom hier op een later moment op terug (bijv. door de signaleringsvragen opnieuw langs te gaan). Bij twijfel/onvoldoende duidelijkheid kun je vragen: Vindt u het goed om met mij nog wat langer stil te staan bij de vragen waar u mee worstelt? Nu of op een ander moment?’

Randvoorwaarden gesprek over zingeving

Wanneer je zelf een gesprek over zingeving wilt aangaan, moet je zorgen voor innerlijke ruimte en rust bij jezelf, is het advies. ‘Toon echte belangstelling voor wat de cliënt of naaste vertelt en luister aandachtig. Weet dat het veel belangrijker is er voor iemand te zijn, dan om te adviseren.’ Kort samengevat zijn dit de randvoorwaarden voor een gesprek over zingeving:

• Zorg voor een sfeer van rust
• Bouw aan vertrouwen door veiligheid, respect en compassie
• Neem een luisterende houding aan, stel open vragen.
• Maak het niet te licht en niet te zwaar
• Wees jezelf en praat van mens tot mens

Op de websites van ZonMw en Palliaweb staat meer informatie over de nieuwe instrumenten rondom zingeving en levensvragen