Het is de vraag of patiënten die bekend zijn met psychosen, last hebben van cafeïne.
Casus
Een patiënt met schizofrenie drinkt tijdens onbegeleide uitstapjes in de psychiatrische kliniek waar hij is opgenomen, veel energiedrankjes. Bij terugkomst is hij gespannen en vraagt om rustgevende medicatie. De vraag rijst of het drinken van de drankjes verband houdt met de ervaren spanning. Kortom, wat de invloed is van cafeïne op deze patiëntengroep.
1 Formuleer je vraag
P = Patiënten met psychotische stoornis
I = Overmatig gebruik van cafeïne
C = Geen gebruik cafeïne
O = Verergering van psychotische symptomen
2a Zoekstrategie
Omdat we vermoeden dat er weinig over cafeïne en psychoses is gepubliceerd, kiezen we voor een zo breed mogelijke zoekstrategie in de databases van Medline, Embase, Cinahl, Cochrane library, en Psychinfo.2 Zoektermen: cafeïne, psycho, psychosis, psychotic disorder, schizophrenia.
2b Opbrengst zoekstrategie
Over dit onderwerp wordt niets gezegd in de Richtlijn Schizofrenie van het Kwaliteitsinstituut CBO. We vinden vijf relevante studies.3,4,5,6,7
3 Beoordeling resultaten
Diverse case reports (gevalsbeschrijvingen) gaan in op de samenhang tussen cafeïne en positieve en negatieve symptomen van een psychose. Positief wil hier zeggen: de verschijnselen zijn bij gezonde mensen niet aanwezig en bij mensen met een psychose wel, zoals hallucinaties, desorganisatie, grootheid, euforie en inhoudelijke denkstoornissen. Er bestaan ook negatieve symptomen, die zo heten omdat er iets ontbreekt. Gedrag dat je zou verwachten, is er niet. Dat kan zich uiten in apathie, affectieve vervlakking, en sociaal terugtrekgedrag. Vier case reports beschrijven patiënten met een sterke toename van positieve symptomen na excessief cafeïnegebruik (meer dan 500 mg).3,4,5,6 Na het verminderen van de cafeïneconsumptie normaliseerde de situatie weer, hetgeen een causaal verband kan suggereren.
Lucas et al deden een RCT naar de effecten van cafeïne op positieve psychotische symptomen, door deze te meten 90 minuten na toediening van een hoge dosering cafeïne (10mg/kg – dat zijn 8 tot 12 sterke koppen koffie) of een placebo.7 Vooral euforie en denkstoornissen verergerden in de cafeïnegroep. De patiënten uit deze groep vertoonden minder terugtrekgedrag en hadden een significant hogere cortisolspiegel en diastolische bloeddruk dan de patiënten in de controlegroep. Dit suggereert dat er meer stress was in de cafeïnegroep. Er werd geen effect gevonden op depressieve en angstklachten. Deze studie is meer dan 20 jaar oud en heeft een kleine onderzoeksgroep, maar betreft wel een klinisch opgenomen populatie, die lijkt op onze eigen populatie.
Broderick et al schreven een narrative review over cafeïne en psychiatrische symptomen (een literatuuronderzoek door experts, waarvan de datacollectie niet op een systematische wijze is georganiseerd).8 Ze gaven veel algemene en interessante informatie, maar het betrof geen systematische zoekactie. Zo ontbrak de zoekstrategie en de eventuele kritische beoordeling van de studies. Daarom heeft deze studie een lage bewijskracht. Wel interessant: volgens de onderzoekers kunnen bij intake van meer dan 500 mg cafeïne per dag symptomen van verslaving en onthouding optreden. Energiedrank bevat volgens hen ongeveer 80 mg cafeïne, een kop koffie of thee varieert tussen de 40 en de 130 mg per kop (van 175 ml). Patiënten binnen de geestelijke gezondheidszorg consumeren tot wel zeven keer meer cafeïne dan de rest van de bevolking, en dat terwijl cafeïne mogelijk symptomen van angst, depressie en psychose kan verergeren. Bij het drinken van cafeïnehoudende dranken wordt ongeveer 99 procent van de cafeïne opgenomen in het bloed, de werking begint na 15 tot 45 minuten. De halfwaardetijd van cafeïne is ongeveer 3,5 uur. Het roken van sigaretten kan dit proces versnellen. Daarom merken rokers mogelijk minder van de cafeïne. Cafeïne wordt volgens de onderzoekers geassocieerd met het ontstaan van een psychose en het verergeren van psychotische symptomen bij patiënten met schizofrenie. Een intake van maximaal 200 tot 300 mg per dag (gemiddeld zes kopjes koffie van 175 ml) zal geen problemen geven.
4 Conclusie en toepassing praktijk
Cafeïne geeft waarschijnlijk verslechtering van positieve symptomen van een psychose. Diverse case reports melden psychotische decompensaties die verdwenen toen de cafeïne-intake omlaag ging. Dit is gebaseerd op diverse publicaties, waaronder één RCT.7 De resultaten zijn eenduidig, er zijn geen publicaties gevonden die een paradoxaal effect rapporteerden.
Cafeïne heeft waarschijnlijk invloed op psychotische symptomen en kan agitatie en agressie in de hand werken. Wij adviseren meer voorlichting te geven en het gebruik van energiedrankjes te ontraden. Daarnaast raden we aan om voortaan cafeïnevrije koffie te verstrekken aan patiënten die bekend zijn met psychosen en die zijn opgenomen op een afdeling acute stoornissen, somatische verpleegafdeling en in de thuiszorg.
Ja, cafeïne heeft invloed op psychotische symptomen en kan agitatie en agressie in de hand werken
Noten
1. Paul Doedens is verpleegkundige en onderzoeker bij de zorglijn Acute stoornissen, op de Psychiatrisch Medische Unit (PMU), een gespecialiseerde unit voor patiënten met ernstige psychiatrische en somatische klachten, Marja Storm is staffunctionaris kwaliteit van zorg, divisie chirurgie. Beiden werkzaam bij het Academisch Medisch Centrum te Amsterdam. Contact: p.doedens@amc.uva.nl.
2. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed, www.embase.com, www.ebscohost.com/academic/cinahl-plus-with-full-text, www.thecochranelibrary.com/view/0/index.html, Psychinfo: http://ovidsp.tx.ovid.com.
3. Caykoylu A, Ekinci O, Kuloglu M. Improvement from treatment-resistant schizoaffective disorder, manic type after stopping heavy caffeine intake: A case report. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry 2008;32(1):1349–1350.
4. Cerimele JM, Stern AP, Jutras-Aswad D. Psychosis Following Excessive Ingestion of Energy Drinks in a Patient With Schizophrenia. Am J Psychiatry. 2010;167(3):535.
5. Tibrewal R, Dhillon R. Caffeine induced psychotic exacerbation. Aust NZ J Psychiatry. 2011;45(2):179-180.
6. Zaslove MO, Russell RL, Ross E. Effect of caffeine intake on psychotic in-patients. Br J Psychiatry 1991;159(10):565-567.
7. Lucas PB, Pickar D, Kelsoe J et al. Effects of the Acute Administration of caffeine in Patients with Schizophrenia. Biol Psychiatry. 1990;28(1):35-40.
8. Broderick P, Benjamin AB. Caffeine and Psychiatric Symptoms: A Review. J Okla State Med Assoc. 2004;97(12):538-542.
Geef je reactie
Om te kunnen reageren moet je inlogd zijn. Inloggen Ik heb nog geen account