Palliatieve zorg: afweging effect en zinvolheid

Onlangs werd het Consultatieteam Palliatieve Zorg om advies gevraagd over de behandeling van een 82-jarige man met een recidief endeldarmkanker. De heer was na een sfinctersparende sigmoïdresectie (waarbij de endeldarm wordt verwijderd en de anus gespaard is gebleven) goed hersteld en functioneerde alweer twee jaar op een niveau passend bij zijn leeftijd. Meneer onderging twintig jaar geleden een gedeeltelijke maagresectie in verband met maagkanker, en tien jaar later kreeg hij, na het overlijden van zijn vrouw, een dotterbehandeling na een myocardinfarct. Hij krijgt de gebruikelijke medicatie om een nieuwe hartaanval te voorkomen.

Voor pijn heeft de huisarts oxycodone (Oxycontin® en Oxynorm®) en laxantia voorgeschreven. Meneer woont zelfstandig thuis met twee keer per week thuiszorg. Kinderen wonen op afstand, maar hij heeft een goed sociaal netwerk in zijn woonomgeving. De heer heeft een reële instelling en is tevreden en dankbaar voor het leven dat hij nog mag leiden. Een paar maanden geleden werd helaas een recidief van de tumor in het sigmoïd gevonden en uitzaaiingen in de lever en longen. Meneer kiest ervoor om geen behandeling meer te ondergaan. De levensverwachting is volgens de specialisten ongeveer een half jaar.

Twee maanden later gaat de situatie opeens achteruit. Meneer krijgt last van krampende buikpijn, diarree en een verminderde eetlust. Hij voelt zich beroerd, ligt veel op bed en drinkt matig. De thuisverpleegkundige alarmeert de huisarts en belt het consultatieteam palliatieve zorg in haar regio om mogelijkheden van symptomatische behandeling te bespreken. Zij wil graag goed voorbereid zijn om de huisarts te kunnen ondersteunen bij het te voeren beleid. Het consultatieteam komt samen met de verpleegkundige en de huisarts tot de veronderstelling dat er sprake is van een (dreigende) ileus ten gevolge van een afsluiting van de endeldarm door een tumor. Waar de heer tot voor kort een levensverwachting had in termen van meerdere maanden, dreigt hij nu binnen enkele dagen te overlijden als gevolg van complicaties bij ileus. De resterende levensdagen met te verwachten symptomen als misselijkheid en braken, pijn, complicaties van bedverpleging en delier maakt een waardig stervensproces moeilijk.

In de palliatieve zorg moeten belangrijke besluiten worden genomen rond de behandeling, verzorging en begeleiding van de patiënt en diens naasten. In deze casus moest worden gekozen tussen twee scenario’s: het aanvaarden van sterven binnen enkele dagen met een beleid gericht op een zorgvuldig levenseinde, of overwegen om de darmafsluiting op te heffen en daarmee de levensverwachting en kwaliteit van leven proberen te herstellen. Op uitdrukkelijk verzoek van de patiënt werd door de MDL-arts een stent in de darm geplaatst, een flexibel buisje dat via het rectum op de plek van de vernauwing in de darm wordt geplaatst. Zo kan de passage van ontlasting worden hersteld. Deze behandeling kan poliklinisch worden uitgevoerd. Meneer woont nog thuis en gaat geleidelijk achteruit. Hij ervaart een goede kwaliteit van leven in deze toegevoegde tijd.

Bij zorgvuldige besluitvorming in de palliatieve zorg gaat het om een afweging tussen de (te verwachten) effectiviteit en mogelijke complicaties van de behandeling of interventie enerzijds, en de zinvolheid vanuit het perspectief van de patiënt anderzijds. Bij deze afweging hebben verpleegkundigen een ondersteunende rol: als professional in het behandelend team met onder meer de (huis)arts en als bewaker van de prioriteiten en wensen van de patiënt. De verpleegkundige kan het initiatief nemen om bij moeilijke besluitvorming advies te vragen aan een consultatieteam palliatieve zorg. Richtlijnen palliatieve zorg zijn te vinden op de website www.pallialine.nl. Bereikbaarheid en telefoonnummers van de regionale consultatieteams palliatieve zorg zijn te vinden op de website van het IKNL en het IKZ. Veel ziekenhuizen hebben een eigen palliatief team; zie informatie hierover in de eigen organisatie.

Paul is Verpleegkundig expert op het gebied van palliatieve zorg en pijnverpleegkunde, werkt als zzp’er in terminale zorg en onderwijs
www.luxnova.nl