De nieuwe Wet zorg en dwang regelt ook in de thuiszorg wanneer zorgverleners onvrijwillige zorg mogen inzetten. De Maastrichtse onderzoeker Michel Bleijlevens waarschuwt dat het vooral niet de bedoeling is om met de wet in de hand meer dwangzorg in te gaan zetten. Integendeel: ook uit de thuiszorg moet onvrijwillige zorg verdwijnen, net zoals onrustbanden eerder uit de verpleeghuizen verdwenen.
De nieuwe wet Zorg en Dwang gaat over onvrijwillige zorg aan mensen met dementie en een verstandelijke beperking. De nieuwe wet komt in de plaats van de wet BOPZ. Het uitgangspunt is dat dwangmaatregelen niet thuishoren in de zorg, tenzij sprake is van ernstig nadeel voor de cliënt of zijn omgeving.
Michel Bleijlevens doet binnen de Academische Werkplaats Ouderenzorg Zuid-Limburg onderzoek naar onder meer vrijheidsbeperkende maatregelen in de thuiszorg. We vragen hem wat er door de komst van de wet zal veranderen.
Waarom heet het in de wet onvrijwillige zorg, en niet vrijheidsbeperkende maatregelen?
‘Onvrijwillige zorg’ is een nieuwe term. In de nieuwe wet wordt vrijheidsbeperking ruimer opgevat dan fysieke vrijheidsbeperking als onrustbanden en bedhekken. Het gaat ook over het toedienen van gedragsbeïnvloedende medicatie, de psychofarmaca, en gedwongen zorg. Voorbeelden hiervan zijn het onder dwang toedienen van vocht en voeding, de voordeur op slot draaien en beperkende huisregels als een bed in de slaapkamer of de gastoevoer afsluiten. Ook een gedwongen douchebeurt valt onder de wet.’
De nieuwe wet geldt ook voor zorg thuis: wordt inzetten van maatregelen daarmee makkelijker?
‘Ik constateer dat sommige beleidsmakers het zo uitleggen; dat je zolang het je maar goed beargumenteert en registreert, je maatregelen mag nemen. Maar dat brengt ons weer terug bij af. Wat ons betreft zou dat een totaal verkeerde uitwerking van de wet zijn. De wet moet juist helpen om vrijheidsbeperkende maatregelen óók uit de zorg thuis terug te dringen. Precies zoals dat al eerder met succes met de onrustbanden uit het verpleeghuis is gebeurd, via de Exbelt-methode. Om iets te veranderen, heb je regels nodig.’
Hoe vaak komt onvrijwillige zorg thuis voor?
‘In het onderzoek Behind Closed Doors had 39% van cliënten met dementie in de thuiszorg te maken met vrijheidsbeperkingen. Binnen deze groep kreeg 7% te maken met fysieke vrijheidsbeperkende maatregelen als bedhekken en fixatiebanden in bed en vastzetten in een stoel. Van de onderzochte groep had 79% te maken met ‘gedwongen zorg’. Denk aan gedwongen douchen, eten en drinken of verstoppen van medicatie, 41% kreeg kalmerende medicatie.’
Fixeren in een verpleeghuis is toch niet te vergelijken met maatregelen thuis?
‘De situatie is ondoorzichtiger dan in een instelling. Ons onderzoek naar fysieke vrijheidsbeperking in de thuiszorg noemden we niet voor niets Behind closed doors. Maar het verhaal is in de kern niet anders. Vergis je niet. Vijftien jaar geleden dachten we ook nog dat onrustbanden en vastbinden van bewoners in een verpleeghuis goede zorg was. Het heeft wel even geduurd, maar inmiddels weten de meeste verpleegkundigen en verzorgenden wel dat je mensen niet beschermt of valgevaar afwendt door ze te vast te binden. Thuis is dat eigenlijk niet anders. Natuurlijk is het zo dat de ene maatregel de andere niet is. Een gedwongen douchebeurt is minder ernstig dan iemand vastzetten in een stoel. Daar zit een hiërarchie in.’
Hoe definieer je onvrijwillige zorg bij iemand die dementeert?
‘De wet is daar bij fysieke vrijheidsbeperking en toediening psychofarmaca heel duidelijk over. Dat is per definitie onvrijwillige zorg. Zelfs als de patiënt zich niet zich verzet en de mantelzorger toestemt. Bij gedwongen zorg als een onvrijwillige wasbeurt ligt dat wat anders. Daar is instemming van de patiënt en mantelzorger wel belangrijk.’
Als een wijkverpleegkundige signaleert dat een mantelzorger de voordeur bij zijn vader met dementie op slot draait. Moet ze dan ingrijpen?
‘Dat zijn lastige situaties. Daar is de beroepsgroep nog niet helemaal uit. Sowieso is voorkomen natuurlijk beter, dus van tevoren daar afspraken over maken, net zoals verpleeghuizen tegenwoordig vaak bij de intake vermelden dat er niet wordt vastgebonden en wat de alternatieven zijn. Thuis ligt dat ingewikkelder. Wat we weten, is dat mantelzorgers eerder geneigd zijn dwangmaatregelen toe te passen dan verpleegkundigen en verzorgenden. Je wil vooral dus de mantelzorgers bereiken. Maar hoe doe je dat? Spreek je ze direct aan of doe je dat via de professionals?’
De nieuwe wet verplicht tot meer registratie, daar zitten verpleegkundigen niet op te wachten?
‘Klopt. We willen juist van die regeldruk af. Maar als je wil dat de zorgverlening transparant is, ontkom je niet aan registreren. Daarbij leidt registratie ook tot inzicht in de aard en de omvang van problemen bij verpleegkundigen en verzorgenden. Laten we het opschrijven vooral tot een minimum beperken: tot wat hebben we afgesproken.’
Geef je reactie
Om te kunnen reageren moet je inlogd zijn. Inloggen Ik heb nog geen account